Ályktun ASÍ og Samtaka atvinnulífsins

Að gefnu tilefni vara Alþýðusamband Ísland (ASÍ) og Samtök atvinnulífsins (SA) stranglega við tillögum þess efnis að iðgjöld í lífeyrissjóði verði skattlögð við inngreiðslu í lífeyrissjóði í stað þess að lífeyrir komi til skattlagningar við útgreiðslu. Sambærilegar tillögur hafa áður verið settar fram, t.a.m. í kjölfar efnahagshruns árið 2008, og hafa ASÍ og SA ítrekað lagst gegn tillögunum.

Lífeyriskerfið sem við búum við hér á landi byggist á fullfjármagnaðri sjóðsöfnun. Sjóðfélagar greiða iðgjöld til lífeyrissjóða og með því vinna þeir sér réttindi, meðal annars til ellilífeyris, frá upphafi lífeyristökualdurs til æviloka. Lífeyrissjóðir ábyrgjast skuldbindingar sínar með eignum sínum en þær myndast með iðgjöldum og ávöxtun þeirra. Á móti eignum lífeyrissjóða standa því skuldbindingar um elli-, örorku-, maka- og barnalífeyri til landsmanna. Rétt er að árétta að áunnin lífeyrisréttindi njóta eignarréttarverndar stjórnarskrárinnar og mannréttindasáttmála Evrópu.

Til samanburðar eru ekki greidd sérstök iðgjöld í gegnumstreymiskerfi heldur eru lífeyrisgreiðslur fjármagnaðar með sköttum. Þeir sem greiða skatta standa því raunar undir lífeyrisgreiðslum hvers tíma fyrir sig og þurfa skatttekjur framtíðar því að standa undir lífeyrisskuldbindingum. Lækkandi fæðingartíðni og hækkandi meðalaldur í Evrópu hefur leitt til þess að mörg lönd álfunnar geta ekki að óbreyttu fjármagnað lífeyrisskuldbindingar samhliða hlutfallslegri fækkun fólks á vinnumarkaði. Fyrirséð er að fjölgun eftirlaunaþega muni leiða til aukinna opinberra útgjalda. Lönd með gegnumstreymislífeyriskerfi þurfa því að hækka eftirlaunaaldur og/eða lækka eftirlaunagreiðslur.

Lífeyrisgreiðslur eru skattlagðar eins og launatekjur. Lífeyristakar greiða skatt þegar þeir taka eftirlaun sín út úr lífeyrissjóðum. Þannig nýtist lífeyrir ekki eingöngu til framfærslu lífeyristaka heldur fjármagnar t.a.m. heilbrigðis- og velferðarþjónustu á hverjum tíma. Sé þessi skattur innheimtur á meðan fólk er á vinnumarkaði er ljóst að hækkandi lífaldur og breytt aldursamsetning muni verða áskorun fyrir framtíðarkynslóðir. Mun sú kynslóð framtíðarinnar bera mun þyngri skattbyrði en ella eða skera þarf verulega niður opinbera þjónustu.

Miðað við óbreytt skattkerfi munu lífeyrisgreiðslur eftir skatt verða lægri hjá allflestum lífeyristökum ef iðgjöld verða skattlögð við inngreiðslur. Það er sökum þess að í þrepaskipti skattkerfi með persónuafslætti eru skatthlutföll við útgreiðslu lægri en skatthlutföll við inngreiðslu. Þetta mun þýða að framtíðarútgjöld í almannatryggingakerfinu, sem fjármögnuð eru með skatttekjum á hverjum tíma, verða hærri, sem enn mun þyngja skattbyrði komandi kynslóða eða rýra kjör lífeyristaka framtíðarinnar. Þetta samspil verður að hafa í huga þegar breytingar eru gerðar sem skerða lífeyrisgreiðslur lífeyrissjóða. Með skattlagningu lífeyrisgreiðslna væri skref stigið til baka frá kerfi sjóðssöfnunar í átt að gegnumstreymiskerfi.

Við upphaf þessarar aldar voru um 6 á vinnualdri á móti hverjum einum á eftirlaunaaldri (65+). Hlutfallið var komið í 4,8 árið 2023 og stefnir í 2 innan nokkurra áratuga, miðað við óbreyttan eftirlaunaaldur. Við slíkar aðstæður fær gegnumstreymiskerfi ekki staðist og lífeyrir byggður á sjóðssöfnum forsenda þess að skattbyrði vinnandi kynslóðarinnar verði þolanleg. Framangreind breyting á aldursamsetningu þjóðarinnar mun jafnframt leiða til þess að skatttekjur af iðgjöldum munu fara sífellt lækkandi á sama tíma og ríkissjóður mun verða af skatttekjum sem ellegar myndu til koma af lífeyrisgreiðslum sem samanstanda af iðgjöldum og ávöxtun þeirra. Til lengri tíma litið munu tillögurnar hafa hvorutveggja í för með sér; lægri lífeyrisgreiðslur til sjóðsfélaga og lægri skatttekjur ríkissjóðs í framtíðinni.

Núverandi fyrirkomulag er engin tilviljun heldur niðurstaða mikillar yfirlegu og ígrundaðra umræðna árum saman og ætlað að standast til áratuga, enda er uppbygging lífeyrissjóða langtímaverkefni og sjóndeildarhringurinn þarf að ná út yfir þarfir einnar kynslóðar. Kerfið var byggt upp af framsýni og hefur staðist tímans tönn. Það sést best á því að lífeyrissjóðirnir standa undir meginhluta lífeyristekna almennings sem stöðugt fara vaxandi. Alþjóðlega er litið til okkar þegar kemur að árangri við að tryggja afkomu lífeyristaka og ekki síst hvað varðar sjálfbærni lífeyriskerfisins til framtíðar.

Skattlagning inngreiðslna mun því meðal annars hafa eftirfarandi áhrif:

• Þjóðhagslegu áhrifin eru þau að minna fé er sparað og þjóðin sem heild myndar ekki þær eignir sem annars yrðu til. Minni sparnaður dregur úr uppsöfnuðum fjármagnstekjum og eignamyndun verður minni. Skattstofnar í framtíðinni rýrna og minna fé verður til fjárfestinga. Meira þarf að treysta á almannatryggingar.
• Til verður tvöfalt kerfi með tilheyrandi kostnaði. Núverandi kerfi miðar við skattlagningu lífeyrisgreiðslna en ekki iðgjalda. Það mun taka langan tíma að breyta því kerfi.
• Gæta þarf að frjálsri för vinnuafls innan EES og reglum ESB um flutning lífeyrisréttinda á milli landa. Í flestum ríkjum EES eru lífeyrisgreiðslur skattlagðar hjá lífeyrisþegum við útgreiðslu. Í breytingunni fælist því veruleg hætta á tvísköttun.
• Tillagan skapar verulegan freistnivanda í framtíðinni. Hætt er við því að stjórnmálamenn freistist til þess að skattleggja einnig lífeyrisgreiðslur þegar skatttekjur taka að dragast saman sökum breyttrar aldursamsetningar þjóðarinnar. Lífeyrisþegar geta ekki treyst því að stjórnmálamenn framtíðarinnar skattleggi ekki útgreiðslur.