Íslenskur almenningur er meðvitaður um mikilvægi virkrar samkeppni
,, Íslendingar verða mest varir við samkeppnisvandamál í farþegaþjónustu (42%), fjármálaþjónustu (33%) og á matvörumarkaði (24%). “
Dagana 30. apríl til 3. maí 2019 framkvæmdi MMR könnun, að beiðni Samkeppniseftirlitsins, um viðhorf almennings til samkeppnisstefnu stjórnvalda og samkeppni í tilteknum atvinnugeirum. Könnunin er sambærileg könnun sem framkvæmdastjórn ESB lét framkvæma í öllum aðildarríkjum sínum. Gefur hún því færi á samanburði við viðhorf almennings í aðildarríkjum ESB.
Niðurstöður könnunarinnar benda til þess að íslenskir neytendur séu mjög meðvitaðir um mikilvægi virkrar samkeppni og samkeppniseftirlits.
Meginniðurstöður könnunarinnar eru eftirfarandi:
• 97% svarenda telja virka samkeppni hafa jákvæð áhrif á sig sem neytendur. Þetta er hærra hlutfall en í nokkru ESB-landanna og afgerandi hærra en að meðaltali í ESB ríkjunum, en þar svöruðu 83% því til að virk samkeppni hefði jákvæð áhrif á sig sem neytendur.
• Íslendingar verða mest varir við samkeppnisvandamál í farþegaþjónustu (42%), fjármálaþjónustu (33%) og á matvörumarkaði (24%). Í könnun ESB nefna hins vegar flestir síma- og netþjónustu (27%), orkumarkað og lyfjamarkað.
• Um 8 af hverjum 10 hafa heyrt um ákvörðun sem tekin hefur verið af samkeppnisyfirvöldum og nær allir nefna Samkeppniseftirlitið í því samhengi. Í könnun ESB höfðu 5 af hverjum 10 heyrt um ákvörðun samkeppnisyfirvalda.
Bakgrunnsupplýsingar:
Könnuninni svaraði 941 einstaklingur og voru niðurstöðurnar vigtaðar með tilliti til aldurs, kyns, búsetu og menntunar. Í könnuninni var spurt um viðhorf almennings til eftirfarandi þátta:
• Áhrifa samkeppni á neytendur og efnahagslífið.
• Persónulegrar reynslu af vandamálum vegna skorts á samkeppni, flokkað eftir geirum og birtingarmynd vandamálanna. Nánar tiltekið var spurt um samkeppni í síma- og internetþjónustu, farþegaþjónustu, dagvörusölu, fjármálaþjónustu, lyfjamarkaði og orkumarkaði.
• Þekkingar á samkeppnismálum (s.s. samráði eða samrunum fyrirtækja) og hvar hennar var aflað.
• Þekkingar á ákvörðunum sem teknar eru í tengslum við vandamál tengd samkeppni og hvaða yfirvöld taka þær.
• Hvert almenningur leiti ef hann verður áskynja um samkeppnisvandamál.
Nánari upplýsingar um könnunina og samanburð við sambærilega könnun sem framkvæmdastjórn ESB framkvæmdi í janúar sl. má finna í riti Samkeppniseftirlitsins nr. 1/2019, Viðhorf almennings til samkeppnismála.
Meginniðurstöður, ítarleg upptalning
Nær allir svarendur telja virka samkeppni hafa góð áhrif á sig sem neytendur
97% svarenda telja virka samkeppni hafa jákvæð áhrif á sig sem neytendur. Þetta er
hærra hlutfall en í nokkru ESB-landanna og afgerandi hærra en að meðaltali í ESB
ríkjunum, en þar svöruðu 83% því til að virk samkeppni hefði jákvæð áhrif á sig sem
neytendur.
Mikill meirihluti telur samkeppni hafa jákvæð áhrif á verð, gæði, nýsköpun og
samkeppnishæfni fyrirtækja á alþjóðlegum markaði
84-88% svarenda eru sammála því að samkeppni stuðli að betra verði, úrvali og
gæðum vara og þjónustu fyrir neytendur. Þetta er ívið hærra hlutfall en að meðaltali í
könnun ESB, en þar voru 76-88% sammála fyrrgreindum fullyrðingum.
87% svarenda eru sammála því að samkeppni á milli fyrirtækja örvi nýsköpun og
hagvöxt. Sama hlutfall svarenda í könnun ESB voru sammála fullyrðingunni.
89% eru sammála því að samkeppni hjálpi evrópskum fyrirtækjum að verða
samkeppnishæfari á alþjóðlegum markaði. Ívið lægra hlutfall svarenda (að meðaltali)
í könnun ESB voru sammála fyrrgreindri fullyrðingu, eða um 81%.
Íslendingar verða mest varir við samkeppnisvandamál í farþegaþjónustu,
fjármálaþjónustu og á matvörumarkaði. Í könnun ESB nefna hins vegar flestir símaog netþjónustu, orkumarkað og lyfjamarkað.
Flestir svarendur, eða um 42%, nefndu farþegaþjónustu2 sem þann geira þar sem
viðkomandi höfðu upplifað vandamál sökum skorts á samkeppni. Næstflestir, eða um
33%, nefndu fjármálaþjónustu3 og þar á eftir matvörumarkað, eða um 24%.4
Í könnun ESB nefndu flestir síma- og netþjónustu (27%), næstflestir orkumarkað
(20%) og þar í kjölfarið lyfjamarkað (17%).
Hátt verð og lítill verðmunur er oftast nefndur þegar spurt er hver séu helstu
vandamálin á viðkomandi mörkuðum:
Hátt verð er oftast nefnt þegar spurt er hver séu helstu vandamál á þeim mörkuðum
sem svarendur töldu samkeppni ekki vera næga.
Þannig var verðlag oftast nefnt sem vandamál á matvörumarkaði (64%), farþegaþjónustu (64%) og lyfjamarkaði (52%).
Lítill marktækur munur á verði fyrir svipaða þjónustu er einnig oft nefndur sem
vandamál. Lítill verðmunur var þannig oftast nefndur af þeim sem töldu skort á
samkeppni í fjármálaþjónustu (65%), auk þess sem þetta var oft nefnt sem vandamál
í síma- og netþjónustu (41%). Í könnun ESB er hátt verð oftast nefnt sem vandamál. Í tilfelli síma- og netþjónustu
nefndu að meðaltali um 70% svarenda verð. Það sama á við um aðra geira sem spurt
var um.
2
S.s. fólksflutningar á landi og flugfélög.
3
S.s. bankar og tryggingafélög.
4
Samtala fyrsta eða annars vals.
3
Samkeppniseftirlitið oftast nefnt þegar spurt er hvert eigi að leita vegna
samkeppnisvandamála
Sama hlutfall og í könnun ESB svaraði játandi spurningu um hvort viðkomandi vissi
hvert hann ætti að leita með samkeppnisvandamál, eða 44%.
Af þeim sem svöruðu nefndu 74% að leita ætti til Samkeppniseftirlitsins vegna
samkeppnisvandamála.
Hér munar talsverðu á svörum í könnun ESB en þar nefndu
að meðaltali 45% samkeppnisyfirvald í viðkomandi landi. Næst komu
Neytendasamtökin með 71%, eða svipað hlutfall og í Evrópu. Þá nefndu 4%
Eftirlitsstofnun EFTA (samanborið við 10% sem nefndu framkvæmdastjórn ESB) og
9% aðrar eftirlitsstofnanir (samanborið við 34% í ESB-könnuninni).
Um 7 af hverjum 10 hafa heyrt eða lesið um samkeppnismál á sl. 12 mánuðum,
samanborið við 4 af hverjum 10 í könnun ESB
68% svarenda höfðu heyrt eða lesið um samkeppnismál (s.s. samráð fyrirtækja,
samruna eða misnotkun á markaðsráðandi stöðu) á sl. 12 mánuðum. Þetta er
umtalsvert hærra hlutfall en í könnun ESB en þar höfðu að meðaltali 41% svarenda
heyrt eða lesið um samkeppnismál.
Flestir höfðu heyrt eða lesið um þessi mál í dagblaði eða tímariti (prent- eða
vefútgáfu), eða um 72%, 51% í sjónvarpi, 39% í útvarpi og 34% á samfélagsmiðlum.
Um 8 af hverjum 10 hafa heyrt um ákvörðun sem tekin hefur verið af
samkeppnisyfirvöldum, samanborið við 5 af hverjum 10 í könnun ESB
79% svarenda höfðu heyrt um ákvörðun sem hafði verið tekin af
samkeppnisyfirvöldum. Er hér um að ræða hærra hlutfall en að meðaltali í ríkjum ESB
en þar höfðu um 50% svarenda heyrt um slíka ákvörðun.
Nær allir nefndu Samkeppniseftirlitið sem ákvörðunaraðila
97% af þeim sem höfðu heyrt um ákvarðanir samkeppnisyfirvalda nefndu
Samkeppniseftirlitið sem ákvörðunaraðila. Um 20% nefndu Eftirlitsstofnun EFTA og
5% framkvæmdastjórn Evrópusambandsins. Í ríkjum ESB nefndu að meðaltali mun
fleiri framkvæmdastjórn ESB, eða 47%, og töluvert lægra hlutfall nefndi
samkeppnisyfirvöld í aðildarríkjum, eða um 68% í samanburði við 97% hér á landi.
