,,Við að tala um 600–800 kr. hækkun á mánuði sem er ótrúlega rýr og lítil hækkun – 2017 sagði núverandi forsætisráðherra að ekki eigi að biðja fátækt fólk á Íslandi að bíða eftir réttlætinu. Fólk í fátækt bíður enn.“
Við erum að fjalla um frumvarp til laga um breytingu á lögum um almannatryggingar frá 2007 um fjárhæð bóta, frá Flokki fólksins. Það er hálfömurlegt að þurfa að skýra betur 69. gr. Ef ég man rétt sagði einhver þegar hún var sett á að búið væri að gera það svo tryggilega að komin væru axlabönd og belti á hana og ekki hægt annað en að hækka lífeyrisgreiðslur í samræmi við launaþróun. Svo varð þó ekki.
Í greininni segir að fjárhæð bóta skuli breytast í samræmi við fjárlög og skuli aldrei hækka minna en verðlag samkvæmt vísitölu neysluverðs. Núna leggjum við til þá breytingu að hækkun bóta fylgi árlegri launaþróun. Og hvað þýðir þetta? Jú, t.d. munu bætur hækka um næstu áramót samkvæmt vísitölunni um rúm 3%, nálægt 3,5%, en hækkunin ætti að vera nálægt 6% ef einungis væri tekið mið af launaþróuninni. Það segir samt ekki alla söguna. Ef við horfum á krónutöluna í því samhengi erum við að tala um að hækkunin næstu áramót yrði rétt um 1.000 kr. á mánuði. Ef við horfum á þá upphæð fyrir skatt erum við að tala um 600–800 kr. hækkun á mánuði sem er ótrúlega rýr og lítil hækkun miðað við gjöld og annað sem er búið að leggja á á móti og dynur yfirleitt yfir um áramót.
Annað í þessu sem alltaf er verið að benda á er kjaragliðnunin milli launafólks og þeirra sem eru á lífeyrisgreiðslum frá Tryggingastofnun ríkisins. Þarna er sennilega um 30% kjaragliðnun að ræða og væru flestir komnir með mun hærri greiðslur ef lífeyrislaunaþegar Tryggingastofnunar ríkisins hefðu fengið kjaragliðnunina leiðrétta eins og allir aðrir. Það er búið að leiðrétta hana hjá öllum öðrum en því miður var þessi hópur skilinn eftir.
Við höfum líka lagt fram frumvarp um að það eigi að lágmarki að greiða út 300.000 kr., skatta- og skerðingarlausar, sem er lágmarksframfærsla. Þar er þó dansað í kringum fátæktarmörk.
Það sem gleymist í þessu — og það er eiginlega mesta skömmin að við erum svo fá í salnum — er sú gífurlega hækkun sem þingmenn hafa fengið. Ef við setjum það í samhengi hafa laun þingmanna hækkað frá árinu 2008, á ákveðnu tímabili, um 600.000 kr. á mánuði en lífeyrisþegar um 10% af því, 60.000 kr. Þessi krónutala er alveg fáránleg. Í því samhengi bendi ég á að nú er nýafstaðinn aðalfundur Öryrkjabandalags Íslands sem var haldinn 4.–5. október 2019. Með leyfi forseta ætla ég að vitna í greinargerð frá þeim fundi:
„Enn eitt árið eykst gjáin milli örorkulífeyris og lágmarkslauna. Það er ömurlegt að við Íslendingar höfum ákveðið að sumum okkar skuli haldið í sárafátækt lífið á enda. Þó forsætisráðherra vilji ekki biðja fátækt fólk að bíða eftir réttlætinu, bíður það enn. Aðalfundur Öryrkjabandalagsins skorar á þjóðina að beita sér fyrir því að biðinni ljúki nú þegar. Það veit enginn hver þarf næst að reiða sig á smánarlegan örorkulífeyri.
Fáir eru á lágmarkslaunum til lengri tíma og atvinnuleysisbætur eiga eingöngu að vera skammtímaúrræði þar til fólk kemst aftur í vinnu. Engu að síður er öryrkjum gert að lifa langtímum saman, jafnvel alla ævi, á tekjum sem eru langtum lægri en bæði lágmarkslaun og atvinnuleysisbætur. Á árinu 2008 skildi leiðir lágmarkslauna og óskerts örorkulífeyris. Í dag er örorkulífeyrir 70.000 kr. lægri en lágmarkslaun. Í því fjárlagafrumvarpi sem liggur nú fyrir Alþingi er enga breytingu að sjá og því mun bilið aukast enn eða í 86.000 kr. á mánuði á næsta ári.
Í umræðunni um stefnuræðu fyrrverandi forsætisráðherra í september 2017 sagði núverandi forsætisráðherra að ekki eigi að biðja fátækt fólk á Íslandi að bíða eftir réttlætinu. Hún sagði ríkisstjórnina gera ráð fyrir að öryrkjar og aldraðir hokruðu áfram og byggju við skammarleg kjör. Katrín Jakobsdóttir hefur haft tvö ár til að standa við þessi orð sín. Fólk í fátækt bíður enn.“
Hversu lengi á fólk að þurfa að bíða? Það er ekkert launungarmál að á meðan hinn týpíski fjórflokkur er við völd, sem hefur verið völd undanfarna áratugi, einhver af þeim flokkum, fær fátækt fólk að bíða. Það er alveg á hreinu að engar breytingar verða gerðar meðan svo er og meðan við kjósum yfir okkur þá flokka sem vilja viðhalda þessu kerfi, hafa gert það og eru að því.
Prósentukerfið er líka gígantískt óréttlátt og því þurfum við að breyta gjörsamlega. Það segir sig sjálft ef við ætlum að hækka öryrkja um 3,5% sem er rétt í kringum 12.000 kr. Það er líka misjafnt hversu mikið fólk á lífeyri fær, sumir lifa við sárafátækt, aðrir við fátæktarmörk og flestir undir fátæktarmörkum. 3% af 300.000 kr. eru 9.000 kr. og við vitum líka að 3% af 1 milljón eru 30.000 kr. Þarna er himinn og haf á milli og þess vegna er með ólíkindum að við skulum leyfa okkur að halda áfram með prósentureikning.
Við eigum að sjá til þess í eitt skipti fyrir öll að krónutalan gildi. Það er það sem hefur verið reynt með svokölluðum lífskjarasamningum sem hafa verið gerðir en samt tekst þessari ríkisstjórn, sem kom að lífskjarasamningunum, að skilja öryrkjana eftir. Samt lætur hún það viðgangast að meira að segja þeir sem eiga að vera á skammtímaatvinnuleysisbótum eru með rúmlega 30.000 kr. meira á mánuði en öryrkjar. Þetta segir okkur að ríkisstjórnin mun viðhalda kerfinu. Ég vona samt heitt og innilega að við getum komið þessu máli áfram. Ég mun fylgja því áfram í velferðarnefnd og vona að það komist síðan út úr nefndinni og til atkvæðagreiðslu þannig að við náum því a.m.k. fram að ekki sé eilíflega verið að brjóta á öryrkjunum með því að þeir fái ekki umsamdar prósentuhækkanir launa eins og launaþróunin sýnir á hverjum tíma.
