,,Stéttarfélögin sjálf greiða félagsmönnum sínum úr verkfallssjóði ef til verkfalls kemur“

Tæplega áttatíu prósent félagsmanna Eflingar-stéttarfélags segjast hlynntir því að fara í verkfall til að knýja á um launakröfur verkalýðsfélaganna. Sama hlutfall styður kröfugerð félagsins í kjarasamningum og telur hana sanngjarna. Þetta kemur fram í nýrri könnun Gallup sem gerð var fyrir Eflingu. En hvernig virka verkföll fyrir hinn almenna launþega? Nú hafa ekki verið alvöru verkföll á Íslandi í mörg ár, eins og boðað hefur verið að kunni að verða á næstu vikum eða dögum. Efling hefur birt haldgóðar upplýsingar um verkföll:

Verkföll – spurt og svarað

1. Hvað er verkfall?
Verkfall er þegar verkafólk leggur niður störf til að þrýsta á um kröfur sínar í tengslum við kjaraviðræður. Verkföll geta verið afmörkuð og staðið í skamman tíma (skæruverkföll) eða náð til allra félagsmanna viðkomandi stéttarfélaga til ótilgreinds tíma (allsherjarverkfall). Verkfallsaðgerðir, samfelldar eða með hléum, geta staðið þangað til kröfum stéttarfélags fyrir hönd meðlima sinna hefur verið mætt og ásættanlegur kjarasamningur undirritaður. Ákvörðun um verkfall er tekin sameiginlega af félagsmönnum stéttarfélags og stéttarfélagið fylgir verkfallinu eftir fyrir hönd sinna félagsmanna.
2. Hvers vegna er farið í verkfall?
Því miður duga viðræður einar og sér oft ekki gegn ofurvaldi atvinnurekenda í kjarasamningagerð. Í gegnum áratugina hefur margoft reynst nauðsynlegt fyrir verkafólk að nota verkfallsvopnið til að ná fram kröfum sínum. Margar af helstu kjarabótum vinnandi fólks á Íslandi hafa náðst vegna verkfalla, svo sem launahækkanir, takmarkanir á lengd vinnutímans, orlofsréttur og ýmis önnur réttindi.
3. Er löglegt að fara í verkfall?
Verkföll eru heimil samkvæmt sérstökum lögum sem nefnast Lög um stéttarfélög og vinnudeilur (lög nr. 80/1938). Lögin má lesa hér. Samkvæmt þessum lögum mega stéttarfélög ekki boða til verkfalla á meðan kjarasamningur er í gildi en þá ríkir svokölluð friðarskylda.
Aðeins má boða til verkfalla eftir að kjarasamningar eru útrunnir, en fleiri skilyrði þarf að uppfylla. Stéttarfélög þurfa að hafa vísað viðræðum til Ríkissáttasemjara og stéttarfélagið þarf að hafa metið það sem svo að viðræður hjá sáttasemjara séu fullreyndar og fundir hafi verið árangurslausir. Þá þurfa stéttarfélög að boða til verkfalls á löglegan hátt og láta kjósa um það meðal félagsmanna.
4. Hvernig er verkfall ákveðið?
Samninganefnd stéttarfélags ákveður hvort ástæða sé til að hefja verkfallsboðun. Verkfallsboðun er þó ekki gild fyrr en félagsmenn sjálfir hafa samþykkt hana með meirihluta greiddra atkvæða í kosningu. Það er því aldrei farið í verkfall nema með lýðræðislegu samþykki félagsmanna. Félagsmenn fá sendar upplýsingar um hvernig eigi að taka þátt í kosningu og geta einnig nálgast þær upplýsingar hjá sínu stéttarfélagi. Hafi verkfall verið samþykkt af félagsmönnum ber að tilkynna það til Ríkissáttasemjara og þeirra atvinnurekenda sem verkfallið beinist gegn sjö sólarhringum áður en það hefst. Samninganefnd getur ákveðið að fresta samþykktu fyrirhuguðu verkfalli og þarf þá að tilkynna um frestun með þriggja sólarhringa fyrirvara. Deiluaðilar geta einnig sammælst sín á milli um frestun verkfalls sem er hafið eða í undirbúningi.
5. Er hægt að segja mér upp fyrir að fara í verkfall?
Þátttaka verkafólks í löglega boðuðu verkfalli nýtur skýrrar verndar í íslenskum lögum. Atvinnurekendum er óheimilt að segja fólki upp fyrir að hlýða löglegri verkfallsboðun. Starfsfólk snýr aftur til vinnu með venjulegum hætti að loknu verkfalli.
6. Get ég sleppt því að fara í verkfall?
Hafi verkfall verið samþykkt og boðað með réttum hætti er öllum félagsmönnum í stéttarfélagi sem það nær til skylt að taka þátt í því. Að neita að taka þátt í löglegu verkfalli er óheimilt og nefnist verkfallsbrot. Stéttarfélög mega beita verkfallsvörslu til að koma í veg fyrir verkfallsbrot.
7. Fæ ég laun í verkfalli?
Atvinnurekandi þarf ekki að greiða starfsfólki laun í verkfalli. Stéttarfélögin sjálf greiða félagsmönnum sínum úr verkfallssjóði ef til verkfalls kemur. Verkfallssjóðurinn er fjármagnaður af félagsgjöldum meðlima til stéttarfélags. Stéttarfélögin setja reglur um úthlutanir úr verkfallssjóði þar sem kveðið er á um upphæðir og skilyrði þess að fá greitt.
8. Má ég finna mér aðra vinnu á meðan verkfall stendur yfir?
Samtök atvinnulífsins banna aðildarfyrirtækjum sínum að ráða til sín starfsfólk sem er í verkfalli gagnvart öðru aðildarfyrirtæki. Félagsmaður getur misst rétt á greiðslu úr verkfallssjóði leiti hann sér vinnu annars staðar meðan á verkfalli stendur.
9. Hvaða ráð eiga atvinnurekendur gegn verkföllum?
Ef atvinnurekendur standa harðir gegn kröfum verkafólks í verkfalli geta þeir svarað þeim með verkbanni. Verkbann þýðir að atvinnurekandi leyfir fólki ekki að mæta í vinnu og greiðir þeim ekki laun. Verkbönn eru fágæt, en eru heimil samkvæmt lögum um stéttarfélög og vinnudeilur. Verkbann jafngildir ekki uppsögn og starfsfólk snýr aftur til starfa með óbreyttum hætti að verkbanni loknu.
10. Er hægt að banna verkföll?
Verkalýðshreyfingin telur lagasetningu gegn verkföllum brot á réttindum verkafólks. Alþingi hefur engu að síður beitt lagasetningu reglulega til að stöðva verkföll. Slíkri lagasetningu fylgja yfirleitt röksemdir um að viðkomandi verkfall valdi þjóðhagslegum skaða. Vísar Alþingi þá deilunni um leið til gerðardóms eða deiluaðilum er gert skylt að fallast á tiltekna málamiðlunartillögu og er bannað að nýta vinnustöðvanir til að ná annarri niðurstöðu. Yfirleitt eru ekki sett lög á verkföll fyrr en þau hafa staðið yfir í nokkurn tíma og er það rökstutt sem neyðarúrræði.
Tengt efni:
https://www.fti.is/2018/11/27/verkalydsfelogin-eru-fjarhagslegt-storveldi-og-geta-greitt-folki-laun-fyrir-ad-vera-i-verkfalli/

1. What’s a strike?
A strike is when employees stop working in order to put pressure behind their demands in collective negotiations. Strikes can be limited and last for a short time, or they can apply to all members of a union and last an indefinite time — a general strike. Strike actions, either continuous or staggered, can last until the demands of the union have been met and an acceptable collective agreement has been signed. The decision to strike is taken collectively by the members of a union and the union executes the strike on their behalf.
2. Why do we strike?
Negotiations do not, regrettably, work on their own against the great strength of employers when collective agreements are made. Through the decades, it has often proven necessary for workers to strike in order to have their demands met. Many of the greatest achievements of working people in Iceland were reached by striking, such as raises, limitations on working hours, the right to paid holidays and various other rights.
3. Is it legal to strike?
Strikes are legal according to the legislation on unions and labour disputes (no. 80/1938). It can be found in Icelandic here. According to this law, a union may not call a strike while a collective agreement is in place. During that time, a no strike clause prevails. A strike may only be called after collective agreements have expired, but other conditions also apply. The union has to refer its negotiations to the state mediator (ríkissáttasemjari) and has to declare that the negotiations there have been fully exhausted and that the meetings have been to no avail. Then the union must call a strike in a legal manner and have a vote on it among its membership.
4. How is the decision made to strike?
The negotiation committee of a union decides whether there’s sufficient cause to start calling a strike. The call to strike is not valid until the members have voted for it by a simple majority of votes cast. A strike is thus only called with the democratic assent of union members. They will receive information on how to participate in the vote, and can also access the information at the union offices. When a strike has been agreed to by the members, the state mediator and the relevant employers must be informed seven days before the strike starts. The negotiation committee can decide to delay the strike. That delay has to be announced three days in advance. The negotiating parties can also agree between them to delay a strike that is being prepared or is already in progress.
5. Can I be fired for participating in a strike?
Participation in a legally called strike is clearly protected in Icelandic law. Employers are not permitted to fire people for complying with a legal call to a strike. After the strike, employees return to work in a normal way.
6. Can I skip participating in a strike?
When a strike has been called in a proper way, all union members that are called to strike must participate. Refusing participation in a legally called strike is not permissible and is called strike-breaking or scabbing. Unions are allowed to use pickets to prevent strike-breaking.
7. Do I get paid during a strike?
The employer does not have to pay its staff wages during a strike. The unions themselves pay their members from their funds instead, which are financed by the membership dues. The unions set rules about distribution from the strike funds, stipulating the conditions for payment and the amounts.
8. Can I find myself another job during a strike?
The confederation of employers, SA, forbids its member companies from hiring people who are striking against another SA member. Union members can lose the right to distribution from the strike fund if they find another job during the strike.
9. What can employers do about strikes?
If employers stubbornly reject the demands of workers during a strike, they can answer with lockouts. A lockout means that the employer doesn’t allow employees to work and doesn’t pay them wages. Lockouts are rare, but they are permitted by the law on unions and labour disputes. A lockout does not mean the employees are fired, and the staff returns to work after the lockout.
10. Can a strike be banned?
The labour movement considers legislation against strikes a breach of the workers’ rights. The Icelandic Parliament has nevertheless used legislation repeatedly to stop strikes. This tends to be accompanied by arguments about the damage to the national economy caused by the strike in question. The dispute is then referred to arbitration by the parliament, or the negotiating parties are made to accept a specific compromise, and are not allowed to push for a different result by work stoppages. Strikes are usually not legislated against until they have lasted for a considerable time, with the argument that it is done as a last resort.

1. Czym jest strajk?
Strajk to po prostu wspólne zaprzestanie pracy, w celu wynegocjowania lepszych warunków zatrudnienia. Strajki przybierają różne formy. Mogą być ograniczone do jednego miejsca pracy i trwać krótką chwilę (tzw. cutbacks), –  ale na przykład tzw. strajk generalny obejmuje wszystkie osoby zrzeszone w związku zawodowym i nie ma ustalonej daty końcowej. Akcje strajkowe – ciągłe lub epizodyczne – mogą trwać aż do momentu spełnienia żądań pracowniczych. Decyzja o rozpoczęciu strajku jest podejmowana wspólnie przez osoby należące do związku. Po rozpoczęciu strajku związek wspiera pracowników w ich działaniach i pomaga je koordynować.
2. Po co strajkujemy?
Na Islandii nie ma płacy minimalnej gwarantowanej przez parlament. Zamiast tego, raz na kilka lat  przedstawiciele pracowników i pracodawców siadają do rozmów i negocjują warunki zatrudnienia na następny rok, co kończy się podpisaniem tzw. umów zbiorowych. Niestety w tych rozmowach pracodawcy – jako osoby kontrolujące firmy – mają z reguły silniejszą pozycję. Dlatego, żeby móc godnie żyć, pracownicy wielokrotnie byli zmuszeni do podjęcia akcji strajkowych Podwyżki płac, prawo do płatnego urlopu, płatne nadgodziny, regulacje czasu pracy i wiele innych – to prawa wywalczone w strajkach przez pracowników na Islandii.
Jeżeli w Twoim miejscu pracy te prawa są łamane – skontaktuj się z biurem Eflingu.
3. Czy strajkowanie jest legalne?
Strajki są legalne – stanowi o tym prawo o związkach zawodowych i sporach pracowniczych. Całość ustawy w języku islandzkim można przeczytać tutaj. Zgodnie z tymi regulacjami związek zawodowy nie ma prawa ogłosić strajku w trakcie obowiązywania starej umowy zbiorowej. Można to zrobić tylko po jej wygaśnięciu i po tym jak rozmowy za pośrednictwem tzw. mediatora stanu (ríkissáttasemjari) nie przyniosą porozumienia. Po wyczerpaniu tych dróg mediacji związek zawodowy jest zobligowany do ogłoszenia referendum strajkowego. Każda osoba zrzeszona może wziąć w nim udział.
4. Kto podejmuje decyzję o podjęciu strajku – krok po kroku
Decyzja o podjęciu strajku jest podejmowana demokratycznie w referendum strajkowym zwykłą większością oddanych głosów (np. 5001 z 10 000 głosujących). Informacja o referendum i sposobie oddawania głosów jest przekazywana wszystkim osobom zrzeszonym – dodatkowe informacje są też dostępne w siedzibie związku (Guðrúnartún 1, 3 piętro).
Po podliczeniu głosów decyzja referendalna jest przekazywana na ręce komitetu negocjacyjnego (tego samego, który uczestniczył w rozmowach z pracodawcami) i to on decyduje o tym czy podstawy do ogłoszenia strajku są wystarczające. Jeżeli decyzja jest pozytywna – komitet informuje mediatora stanu i przedstawicieli pracodawców o rozpoczęciu strajku z co najmniej 7-dniowym wyprzedzeniem.
Komitet negocjacyjny może też zadecydować o opóźnieniu strajku i ogłosić to co najmniej z trzydniowym wyprzedzeniem. Strony sporu mogą też zdecydować (za obopólną zgodą) o opóźnieniu lub odwołaniu strajku
5. Czy za udział w strajku grozi zwolnienie?
Udział w legalnie zwołanym strajku jest wprost chroniony przez islandzkie prawo. Pracodawcy nie mają prawa Cię za to zwolnić. Po zakończeniu strajku wszystkie osoby wracają  do swoich miejsc pracy.
6. Czy mogę odmówić wzięcia udziału w strajku?
Jeżeli strajk został zatwierdzony i zwołany zgodnie z procedurą wszystkie osoby zrzeszone w związku są zobligowane wziąć w nim udział. Indywidualna rezygnacja ze strajku jest zabroniona i nazywa się łamaniem strajku. Związki zawodowe mają prawo organizować pikiety – fizyczne blokady wejść do miejsca pracy – żeby uniemożliwić łamistrajkom pracę.
7. Czy w trakcie strajku dostaję wynagrodzenie?
W trakcie strajku pracodawcy nie muszą płacić wynagrodzenia osobom przez siebie zatrudnionym. Zamiast tego związki zawodowe przekazują osobom zrzeszonym rekompensaty z własnych, specjalnych funduszy. Wysokość tych wypłat i warunki ich realizacji są ustalane oddzielnie w każdym związku zawodowym.
8. Czy mogę szukać nowej pracy w trakcie trwania strajku?
Związek pracodawców – SA – zabronił swoim firmom zatrudnienia osób które strajkują przeciwko którejkolwiek z firm zrzeszonych. Podjęcie tymczasowej pracy może też skutkować utratą prawa do ww. rekompensaty wypłacanej przez związki zawodowe.
9. Co pracodawcy mogą zrobić w związku ze strajkiem?
Jeżeli pracodawcy chcą iść w zaparte, mogą odpowiedzieć tzw. lockoutem (wym. lokałtem). Lockout oznacza, że pracodawca nie dopuszcza osób zatrudnionych do wykonywania pracy i nie wypłaca im wynagrodzeń. Lockouty są rzadkie, ale zgodne z prawem o związkach zawodowych i sporach pracowniczych. Lockout nie jest tym samym co zwolnienie – po zakończeniu lockoutu wszystkie osoby wracają na swoje miejsca pracy.
10. Czy strajk może być zakazany?
Ruch pracowniczy uznaje wszystkie akty legislacyjne zakazujące strajków za łamanie prawa pracy. Pomimo tego Islandzki parlament wielokrotnie używał specjalnych regulacji prawnych w celu zakończenia strajków. Nierzadko towarzyszyły temu argumenty o szkodach wyrządzonych ekonomii przez akcje strajkowe – zupełnie jakby realne obniżki pensji nie uderzały w podstawy finansowe kraju. Co więcej – po zakazaniu strajku islandzki rząd wielokrotnie decydował arbitralnie o nowych warunkach zatrudnienia albo przekazywał stronom sporu treść kompromisu, bez możliwości renegocjacji.
Z reguły jednak strajki nie podlegają dodatkowej regulacji – ma to miejsce głównie w wypadku akcji strajkowych trwających przez długi okres czasu, jako że strajk jest ostatnim narzędziem dla ruchu pracowniczego.