Nýfrjálshyggjan náði inn í lífeyrissjóðskerfið

Drífa Snædal, forseti ASÍ, með fyrsta föstudagspistil haustsins

Um lífeyri og samtryggingu
Umræða um lífeyrissjóðina og þeirra hlutverk er af hinu góða. Hún verður vonandi til að styrkja félagslegt hlutverk þeirra, auka aðhald, stuðla að endurbótum og tryggja að við eflum samtryggingarkerfin okkar og drögum úr misrétti.
Áður en lengra er haldið er rétt að taka fram að lífeyrissjóðskerfið er langt í frá gallalaust. Nýfrjálshyggjan náði inn í kerfið, eins og önnur samfélagleg kerfi í alltof ríkum mæli, eins og vel er þekkt. En, og hér er stóra en-ið. Lífeyrissjóðirnir hafa marga mikilvæga kosti sem nauðsynlegt er að halda til haga. Þar ber helst að nefna að lífeyrissjóðakerfið byggir á hugmyndarfræði sem hefur veitt okkur mesta velsæld síðustu öldina, nefnilega samtryggingunni.
Fólk greiðir í hlutfalli við tekjur inn í kerfið og nýtur eftirlauna og afkomutryggingar til æviloka ef það missir starfsorkuna. Sú trygging er óháð kyni, aldri, áhættu í starfi eða öðru sem hefur áhrif á heilsufar og lífslíkur.
Skatta- og velferðarkerfið okkar byggist á samtryggingu og sú hugmyndafræði er hornsteinn verkalýðsbaráttunnar; að við erum sterkari saman og nýtum sameiginlega sjóði til hjálpar eftir þörfum. Það var mikil forsjálni að leggja grunn að lífeyriskerfinu á sínum tíma, vitandi að það tæki áratugi að þroskast og fara að nýtast sem skyldi. Í raun má segja að fyrsta kynslóðin sem nýtur þess að hafa greitt taktfast alla starfsævina inn í kerfið sé að komast á eftirlaunaaldur um þessar mundir og uppskera eftir því. Sparnaður landsmanna liggur í þessu kerfi. Við söfnum í sjóð sem er ávaxtaður til að tryggja afkomu okkar á efri árum. Þetta er algert grundvallaratriði nú þegar aldurssamsetning þjóðarinnar breytist hratt og sífellt færri eru á vinnumarkaði fyrir hvern einstakling á lífeyrisaldri.
Þótt gallar séu á lífeyrissjóðskerfinu þá er ekki þar með sagt að það sé rétt að varpa því fyrir róða í einni svipan og hverfa frá hugsjóninni um samtryggingu og sjóðasöfnun. Við eigum hins vegar að sammælast um nauðsynlegar betrumbætur á því.
Í of ríkum mæli er talað um lífeyrissjóðina eins og hverjar aðrar fjármálastofnanir. Það er rangt. Samið er um lífeyrisréttindi í kjarasamningum og það eru samningar á milli launafólks og atvinnurekenda sem svo ráða uppbyggingu sjóðanna. Sérstaða lífeyrissjóða á líka að endurspeglast í launastefnu þeirra. Fjármálaeftirlitið gerir sig til dæmis ítrekað sekt um að líta á lífeyrissjóðina sem hvern annan banka án þess að virða hið félagslega hlutverk og uppbyggingu þeirra.
Það er bráðnauðsynlegt hverfa frá miklum skerðingum frá almannatryggingum vegna útgreiðslu úr lífeyrissjóðum. Fólk verður að hafa viðunandi afkomu og hag af því að safna í sjóðina, annars er kerfið tilgangslaust. Lífeyrissjóðirnir eiga einnig að vera fremstir í flokki gagnsærra, samfélagslegra meðvitaðra fjárfestinga til að ávaxta pund sjóðsfélaga. Ég vil til dæmis að sjóðirnir komi miklu sterkar inn í fjármögnun á góðu húsnæði á eðlilegum kjörum og verði því hluti af lausn þeirra vandamála sem launafólk stendur frammi fyrir hverju sinni. Sjóðunum á að beita til að efla hag okkar í gegnum fjárfestingar en án þess að lykilhlutverk þeirra glatist, að standa undir framfærslu okkar á efri árum.
Góða helgi,
Drífa Snædal, forseti ASÍ