Mikið er spurt um skilarétt þessa dagana enda ekki alltaf sem jólagjafirnar falla í kramið. Ýmsar spurningar vakna, svo sem hvaða reglur gilda um inneignarnótur þegar útsala er hafin, hvað sé eðlilegur skilafrestur og hvort hægt sé að takmarka gildistíma á inneignarnótum. Engin lög gilda um skil á ógölluðum vörum en Neytendasamtökin telja eðlilegt að styðjast við leiðbeinandi reglur sem komið var á fyrir margt löngu í samstarfi við Samtök verslunar og þjónustu.
Hvaða reglur gilda um inneignarnótur á útsölum?
Ef útsala er hafin á neytandinn rétt á að fá fullt söluverð á inneignarnótu en seljandi hefur að sama skapi rétt til að meina neytenda að nota nótuna meðan á útsölu stendur. Ákveði neytandi að fá inneignarnótu eftir að útsala hefst og nýta nótuna á útsölunni hefur seljandi rétt til að setja útsöluverð á nótuna.
Gildistími á inneignarnótum ætti að mati Neytendasamtakanna aldrei að vera minna en eitt ár og skora samtökin á seljendur að sýna sveigjanleika og þjónustulund þótt gildistími inneignarnótu sé útrunninn. Gildistíminn er alfarið ákveðinn af hálfu seljanda sem getur því hæglega ákveðið að framlengja gildistímann til að koma til móts við viðskiptavininn.
Skilaréttur kaupenda
Verslunum ber í raun ekki skylda til að taka við ógölluðum vörum og afhenda inneignarnótu. Flestar verslanir hafa þó sett sér einhvers konar reglur um skilarétt. Áður en gjöf er keypt er því mikilvægt að kaupandinn kynni sér skilaréttarreglur viðkomandi verslunar og biðji, ef hægt er, um gjafamiða á vöruna. Til að skila gjöf getur þurft að sýna fram á hvar gjöfin var keypt, en sé gjafamiði ekki til staðar er hægt að kanna hvort gefandinn eigi kvittun fyrir kaupunum. Seljendum er í sjálfsvald sett hversu langur tímafrestur er settur á inneignarnótu. Eitt ár er algengur tími og telja Neytendasamtökin að fresturinn mætti ekki vera styttri. Ráðlagt er að nýta nótuna frekar fyrr en seinna, bæði getur inneignarnótan týnst og ef seljandi hættir starfsemi er krafan töpuð.
Skilaréttur eftir jól eða á útsölu
Samkvæmt leiðbeinandi skilareglum hafa neytendur 14 daga til að skila vöru. Ef um það er beðið setja flestar verslanir skilamiða á vörur sem sýnir hvar varan er keypt og hvenær skilafrestur rennur út. Ef útsala er hafin á neytandinn rétt á að fá fullt söluverð á inneignarnótu en seljandi hefur að sama skapi rétt til að meina neytenda að nota nótuna meðan á útsölu stendur.
Sérpöntun
Hafi vara verið sérpöntuð hefur seljandi rétt á að neita að taka við vörunni aftur skipti seljandi um skoðun.
Skilaréttur við kaup á netinu
Þegar verslað er á netinu er réttur neytandans betur tryggður að þessu leyti því hann á yfirleitt rétt á að skila vöru og fá endurgreiðslu. Þannig kemur fram í lögunum að neytandi hafi fjórtán daga frest til að falla frá samningi sem gerður er við kaup á netinu. Þarna er tekið tillit til þess að neytandinn hefur ekki sjálfur tækifæri til að skoða vöruna með eigin augum, prófa hana eða máta. Sendingarkostnaður, þegar vöru er skilað, fellur alla jafna á neytandann og ef um er að ræða innflutta vöru er líklegt að neytandinn hafi greitt virðisaukaskatt af vörunni. Það á að vera hægt að fá virðisaukaskattinn endurgreiddan ef sýnt er fram á að varan sé send aftur til seljanda.
Neytandinn þarf að tilkynna ákvörðun sína um að hætta við kaup til seljandans með sannanlegum hætti og áður en fresturinn til að falla frá kaupum rennur út. Það er neytandans að sanna að hann hafi tilkynnt seljanda að hann vilji hætta við kaupin og því er best að gera það með skriflegum hætti, t.d. í tölvupósti.
Gjafabréf
Gjafabréf eru vinsæl gjöf en því miður fá Neytendasamtökin á hverju ári mörg mál á sitt borð vegna gjafabréfa sem ekki nýtast. Því miður er ekkert í lögum eða reglum á Íslandi sem kveður á um lágmarks gildistími gjafabréfa. Samkvæmt lögum er almennur fyrningarfrestur á kröfum fjögur ár en seljandi getur hins vegar sett hvaða gildistíma sem er á gjafabréfið svo framarlega sem hann kemur skýrt fram á bréfinu. Oftast er kvartað yfir því að seljandi leyfi viðskiptavininum ekki að nýta gjafabréf sem er útrunnið. Slíkir viðskiptahættir verða að teljast mjög sérstakir enda hefur seljandi ekki orðið fyrir neinum skaða, þvert á móti. Búið er að greiða fyrir ákveðna vöru eða þjónustu og í raun má því segja að neytandi veiti seljanda vaxtalaust lán.
Samkvæmt leiðbeinandi reglum um skilarétt á gildistími gjafabréfa að vera fjögur ár en því miður er lítið farið eftir þessum reglum. Oft næst að leysa úr slíkum málum enda gera flestir seljendur sér grein fyrir mikilvægi þess að veita góða þjónustu. Lendi fólk í því að vera meinað að nota gjafabréf á þeirri forsendu að það sé útrunnið vilja Neytendasamtökin gjarnan vita af því. Þá er gott ráð að nýta gjafabréf svo fljótt sem auðið er því inneignin getur tapast hætti seljandi starfsemi.
