Vegna þess fjölda riðutilfella sem komið hefur upp í fé á Norðurlandi vestra á undanförnum misserum er ljóst að herða þarf baráttuna við sjúkdóminn. Um er að ræða alvarlegan sjúkdóm sem veldur fénu miklum þjáningum.
Mikið tjón hlýst af riðuveiki bæði fyrir þá bændur sem lenda sjálfir í niðurskurði og þá sem þurfa að búa við ýmsar hömlur á búskap sínum vegna nágrennis við riðutilfelli. Jafnframt eru fjárútlát alls samfélagsins mikil vegna sjúkdómsins, m.a. vegna kostnaðar við skimun og bóta úr ríkissjóði vegna niðurskurðar. Átak með það að markmiði að útrýma riðu er því nauðsyn.
Til þess að það markmið náist verða allir að hjálpast að. Árvekni fyrir einkennum, sýnataka úr fé sem drepst eða er lógað heima, rannsóknir á arfgerðum og útilokun á fé með áhættuarfgerðir til ásetnings eru nokkur af þeim atriðum sem bændur þurfa að hafa í huga. Sauðfjárbændur um allt land þurfa að vera á varðbergi og gera það sem í þeirra valdi stendur til að verjast riðusmiti.
Árvekni og sýnatökur
Sama á við um riðu sem aðra smitsjúkdóma, að mikilvægt er að sýktar kindur uppgötvist sem fyrst svo hægt sé að gera ráðstafanir til að hindra frekari útbreiðslu smits. Bændur þurfa því að vera vel vakandi fyrir einkennum og tilkynna héraðsdýralækni um minnsta grun.
Mjög mikilvægt er að fá til rannsókna sýni úr fé sem drepst af einhverjum ástæðum eða er lógað heima. Það eru mun meiri líkur á að riðusmit sé í kind sem t.d. dregst upp, verður afvelta eða ferst af slysförum en öðrum kindum, jafnvel þó dæmigerð riðueinkenni hafi ekki verið til staðar. Bændur eru því hvattir til að tilkynna héraðsdýralækni um slíkar kindur og láta vita þegar til stendur að slátra fullorðnu fé heima. Rannsóknir á sýnum eru bændum að kostnaðarlausu.
Í hverri sláturtíð eru sýni tekin úr fé frá fjölmörgum bæjum. Á þessu hausti er áhersla lögð á að taka sýni úr kindum frá bæjum sem eru í nágrenni við bæi þar sem riða hefur greinst á síðustu árum og frá bæjum sem lent hafa í riðuniðurskurði og hafa tekið fé aftur. Ólíklegra er þó að finna riðu í sýnum úr heilbrigðu sláturfé en úr kindum sem af einhverjum ástæðum er lógað heima. Mikilvægi þess að tilkynna um slíkar kindur er því ítrekað.
Því miður er það svo að töluverðar líkur eru á fölskum neikvæðum niðurstöðum við rannsóknir á sýnum, þ.e.a.s. að ekki greinist riðusmitefni í þeim þó það sé til staðar í dýrinu. Þetta kemur m.a. til af því að það tekur langan tíma frá því að dýrið smitast þar til smitefnið finnst í nægilega miklu magni í heila til að rannsóknaraðferðir nemi það. Þetta þýðir að þó öll sýni sem tekin eru úr kindum frá tilteknu búi séu neikvæð þá getur riða samt sem áður verið til staðar. Bændur þurfa því eftir sem áður að vera vel á verði gagnvart einkennum og tilkynna minnsta grun til héraðsdýralæknis.
Einkenni
Þegar kind hefur smitast af riðuveiki geta liðið allt frá nokkrum mánuðum til fimm ára þar til hún fer að sýna einkenni. Oft koma einkennin frekar fram þegar dýrið verður fyrir streitu, eins og t.d. við smölun. Fyrstu einkenni riðu geta verið mismunandi og breytileg frá degi til dags. Í sumum tilvikum er um kláða að ræða; kindurnar klóra sér á haus, síðum, afturenda og víðar. Kláði sést þó ekki í öllum tilfellum, en flest riðusmitað fé svarar þó klóri í bak. Einkenni frá taugakerfi sjást hjá sumum; kindurnar verða óttaslegnar, óöruggar með sig, hrökkva við, titra, skjálfa og gnísta tönnum. Enn ein gerð einkenna er að kindurnar liggja mikið, bera fætur hátt og slettast til í gangi. Nánari upplýsingar um riðu og einkenni hennar má finna á heimasíðu Matvælastofnunar.
Arfgerðir
Við erfðafræðilegar rannsóknir á sauðfé hefur komið í ljós að hin klassíska smitandi riða hefur ekki fundist í fé með tilteknar arfgerðir. Víða erlendis hefur þetta verið nýtt í baráttunni við riðuveiki með því að velja fé með þessar arfgerðir til ræktunar. Því miður hafa þær arfgerðir sem eru mest verndandi fyrir riðu ekki fundist í íslensku fé og því ekki hægt að nýta þessa þekkingu á sama hátt hér. Aftur á móti hafa sumir bændur lagt áherslu á að nota ekki fé með arfgerðir sem vitað er að eru næmastar fyrir smiti, svokallaðar áhættuarfgerðir.
Á undanförnum misserum hefur arfgerð fjár á bæjum þar sem skorið hefur verið niður vegna riðu verið greind, allir hrútar sem teknir eru inn á sauðfjársæðingarstöðvar eru arfgerðagreindir og bændur hafa margir látið arfgerðagreina sitt fé. Það hefur því safnast töluverð þekking hvað þetta varðar og eru skipulagðar rannsóknir hafnar á þessu sviði á vegum Tilraunastöðvar HÍ í meinafræði að Keldum, Ráðgjafarmiðstöðvar landbúnaðarins og einstakra bænda. Bændur eru hvattir til að nýta sér þessa þekkingu í rætunarstarfinu og fylgjast með frekari rannsóknum á þessu sviði.
Ítarefni
