Aðstöðumunur á milli banka og neytenda er bæði augljós og áþreifanlegur og komi upp ágreiningur þarf því miður sjaldnast að spyrja að leikslokum. Þessi aðstöðumunur blasir nú við í formi vaxtahækkana. Við höfum seðlabanka á Íslandi sem notar stýrivexti til að hafa áhrif á hagkerfið, bæði til að auka eða draga úr þenslu eftir þörfum.
En fyrir hvern eru þessar vaxtastýringar og hvernig eiga þær að hafa tilætluð áhrif ef þær skila sér ekki á lán heimilanna nema til hækkunar?
Þegar stýrivextir seðlabankans lækka er allt annað upp á teningnum. Þá er eins og seðlabankinn og bankarnir séu í sitthvoru hagkerfinu og engar tengingar á milli.
Þó að bankarnir hafi lækkað vexti hefur samt munað á bilinu 170% – 250% á því sem vextir ættu að vera ef vaxtalækkanir seðlabankans skiluðu sér til neytenda og því sem þeir eru í reynd.
Þessa skuld við neytendur, heimilin í landinu, verða bankarnir að gera upp og greiða!
Tölur um vaxtalækkanir
Þegar Seðlabanki Íslands hóf vaxtalækkunarferli sitt í maí 2019 voru stýrivextir 4,5%. Síðan þá hafa þeir í skrefum verið lækkaðir niður í 0,75%, en hafa nú nýlega hækkað upp í 1,25%. Stýrivextirnir eru því núna 72% lægri en í byrjun vaxtalækkunarferlisins.
Þegar vaxtalækkunarferlið hófst voru lægstu óverðtryggðir vextir íbúðalána hjá bönkunum 6,00% en hafa síðan þá lækkað niður í 3,45%, eða um einungis 42,5%.
Ef óverðtryggðir bankavextir hefðu hins vegar þróast á sama hátt og stýrivextir og lækkað um 72% ættu þeir núna að vera um það bil 1,7%.
Verðbólga er nú 4,3% þannig að ef verðtryggðir vextir endurspegluðu sama raunvaxtastig og þeir óverðtryggðu ættu vextir verðtryggðra íbúðalána að vera orðnir neikvæðir -0,85%, en eru nú lægstir 1,9% hjá bönkunum.
Munurinn á því sem er og því sem ætti að vera
Þegar litið er á mismuninn á tölunum 1,7% og 3,45% þá eru þetta „einungis“ 1,75 prósentustig sem virðist ekki vera mikið. Svona hækkun á mjólkurlítranum myndi ekki hreyfa neitt sérstaklega við okkur enda erum við öllu vön í þeim efnum.
En þegar um er að ræða tugmilljóna króna húsnæðisskuldbindingar okkar skipta þessi prósentustig verulegu máli. Vextirnir eru nú 200% hærri en þeir ættu að vera og lengi vel munaði heilum 250%.
Þrátt fyrir þennan gríðarlega mun er sagt að neytendur eigi að búa sig undir vaxtahækkanir, því núna þegar seðlabankinn hækkar sína stýrivexti um 0,25% er búist við að bankarnir geri það sama. Þeir eiga samt enn eftir að greiða skuld sína við heimilin vegna vaxtalækkana síðasta árs, sem skiluðu sér ekki til þeirra nema í takmörkuðum mæli.
Það er lágmark að þeir geri það áður en stjórnendur þeirra svo mikið sem íhuga hækkun vaxta.
Hagsmunasamtök heimilanna krefjast þess að ríkisstjórn Íslands beiti þeim tækjum sem hún hefur til að láta bankana skila vaxtalækkunum síðasta árs til neytenda og banna þeim að hækka vexti frekar fyrr en það hefur verið gert. Stýrivextir seðlabankans eiga ekki að vera eins og hlaðborð fyrir bankana til að velja það sem þeim hentar hverju sinni.
Til hvers er seðlabankinn ef bankarnir þurfa ekki að fylgja fordæmi hans nema þeir vilji það sjálfir og hvernig eiga stýritæki hans að virka þegar svo er?
Krefjum bankana um að sýna samfélagslega ábyrgð í verki!
Látum bankana greiða skuldir sínar við heimilin!
