Heimsmálin: USAID – Fjármagn sem átti að fara í neyðaraðstoð rann til lyfjarisa
Í þættinum Heimsmálin á Útvarpi Sögu ræddi Arnþrúður Karlsdóttir við Guðmund Franklín Jónsson um fjármálaspillingu sem Trump og Must hafa afhjúpað í gegnum Samvinnuþróunastofnun Bandaríkjanna. Covid 19 faraldurinn er eitt dæmi þess hvernig stórar upphæðir hafi farið í lyfjafyrirtæki í gegnum ríkisáætlanir og hvernig fjármagn var veitt í gegnum ýmis styrkjakerfi.
Guðmundur telur að fjármunir hafi verið nýttir með vafasömum hætti í nafni neyðaraðstoðar sem á endanum hafi skapað gríðarlegar skuldir fyrir ríki víðsvegar um heiminn meðal annars hér á Íslandi. Hlusta má á þáttinn í spilaranum hér að neðan.
Gríðarlegt fjármagn til lyfjaiðnaðarins
Fram kom að meðal annars hafi stór hluti fjármuna sem bandarísk stjórnvöld og önnur ríki veittu í tengslum við faraldurinn runnið beint í vasa lyfjafyrirtækja á borð við Pfizer og Moderna. Guðmundur bendir á að þessi fyrirtæki hafi fengið háar greiðslur bæði fyrir þróun og framleiðslu bóluefna en einnig fyrir dreifingu og sölu á þeim. Hann telur að þetta hafi skapað fordæmalausan hagnað fyrir lyfjaiðnaðinn sem hafi hagnast meira á faraldrinum en nokkru sinni áður í sögunni.
Kostnaðurinn ekki gefinn upp á Íslandi
Hann bendir á að lyfjafyrirtækin hafi ekki einungis fengið greiðslur fyrir bóluefni heldur hafi ríki keypt mikið magn af lyfjum og bóluefnum sem aldrei voru notuð. Þessi kaup hafi leitt til þess að stór hluti lyfja og bóluefna hafi annað hvort runnið út eða verið hent þar sem eftirspurnin var ekki í samræmi við framboðið sem stjórnvöld tryggðu með samningum við lyfjaiðnaðinn. Á Íslandi hefur þessi kostnaður ekki fengist uppgefinn þrátt fyrir ítrekaðar fyrirspurnir Útvarps Sögu.
COVID-styrkir nýttir á vafasaman hátt
Í þættinum ræddu þau um að COVID-styrkir hafi verið veittir í stórum stíl til fyrirtækja og einstaklinga í nafni neyðaraðstoðar í Bandaríkjunum. Guðmundur telur að stór hluti þessara fjármuna hafi farið í aðila sem ekki þurftu á styrkjunum að halda eða jafnvel til fyrirtækja sem voru ekki raunveruleg. Guðmundur nefnir að kerfið hafi verið svo illa vaktað að peningar hafi runnið til fyrirtækja sem ekki voru starfandi og til einstaklinga sem sóttu um styrki án þess að uppfylla skilyrði fyrir þá.
Hann telur að þessir fjármagnsflutningar hafi leitt til mikillar spillingar og að fjármagn sem átti að styðja við atvinnulíf og heilbrigðiskerfi hafi í mörgum tilvikum farið í hendur einstaklinga og fyrirtækja sem notuðu það í allt annað. Hann telur að stjórnvöld hafi ekki haft nægt eftirlit með þessum greiðslum og að fjárhæðirnar sem um ræðir séu það miklar að áhrifin á efnahag ríkja séu enn að koma í ljós.
Ósýnilegir peningar og skuldasöfnun ríkja
Guðmundur segir að ríki um allan heim hafi þannig skuldsett sig í nafni neyðaraðstoðar og að margar af þessum skuldum verði ekki greiddar niður í bráð. Hann telur að skuldastaða ríkja hafi versnað vegna umfangsmikilla fjárútláta sem ekki hafi alltaf verið réttlætanleg. Hann bendir á að margir stjórnmálamenn hafi tekið ákvarðanir um stórkostleg útgjöld án þess að hafa skýrar áætlanir um hvernig fjármunirnir yrðu nýttir. Hér á Íslandi var gripið til þess ráðs að prenta peninga sem hefur hækkað verðbólgu verulega og stýrivexti sem almenningur er að greiða fyrir núna.
Fram kom að COVID-19 hafi verið notað sem réttlæting fyrir aðferðum sem almenningur hefði aldrei samþykkt undir venjulegum kringumstæðum. Hann bendir á að stór hluti þessara fjármuna hafi farið í verkefni sem hafi lítið eða ekkert með faraldurinn sjálfan að gera en hafi engu að síður verið sett fram sem nauðsynleg úrræði til að takast á við kreppuna.
Fjárfestingar í lyfjaiðnaði og pólitísk tengsl
Guðmundur telur að það sé fyrirhugað að rannsaka tengsl stjórnmálamanna og lyfjafyrirtækja í tengslum við COVID-19. Hann bendir á að margir helstu embættismenn í heilbrigðiskerfi Bandaríkjanna hafi haft beinar eða óbeinar fjárhagslegar hagsmunatengingar við lyfjaiðnaðinn. Hann segir að þetta veki spurningar um það hvort ákvarðanir hafi verið teknar með almannahagsmuni í huga eða með hagsmuni stórfyrirtækja í forgrunni.
