Tálmun og afleiðingar fyrir barn: Hvernig móðir getur eitrað huga barns gegn föður
Í íslensku samfélagi, eins og víða annars staðar, hefur á síðustu árum aukist vitund um mikilvægi þess að börn fái jafnan aðgang að báðum foreldrum eftir skilnað. Þrátt fyrir þetta er ekki óalgengt að börn verði fyrir tálmun frá öðru foreldrinu gegn hinu, þar sem annað foreldrið, oftast móðir, beitir ýmsum brögðum til að hindra umgengni barns við föður. Þetta getur haft langvarandi og alvarleg áhrif á velferð barnsins, bæði á unga aldri og þegar barnið verður fullorðið.
Móðir mín eitraði huga minn gagnvart föður mínum
Í mínu tilfelli ólst ég sem ung stúlka upp við tálmun móður minnar gegn föður mínum.
Móðir mín var ekki aðeins óhóflega gagnrýnin á föður minn, heldur fór hún ítrekað út í að tala niður til hans og var að segja sögur sem voru villandi eða algerlega óraunverulegar og ósannar.
Með því að lýsa föðurnum sem óáreiðanlegum, ábyrgðarlausum eða jafnvel hættulegum, fór hún að skapa einhliða sýn á hann sem var ósanngjörn og skaðleg fyrir mig sem saklaust barn.
Á meðan foreldrar eru ástæðulaust eða of mikið í ásökunum, setja þau börn í þá stöðu að þau þurfa að velja annað foreldrið fram yfir hitt. Börn sem verða fyrir þessu, verða oft að glíma við áhyggjur og samviskubit þegar þau upplifa ósanngirni, en hafa ekki nægilegan þroska til að meta forsendur til að átta sig á því hvað er raunverulega í gangi. Þannig var það í mínu tilfelli eins og hjá þeim þúsundum barna sem beitt eru ofbeldi af hálfu foreldris, sem er oftast nær móðirin eins og í mínu tilfelli.
Afleiðingar tálmunar þegar ég hætti að vera barn
Þegar ég varð fullorðin voru afleiðingarnar augljósar. Ég hafði ómeðvitað dregið úr sambandi við föður minn á meðan ég var að alast upp, og áhrifin af þessari einhliðu sýn á föður minn sem ég var í raunheilaþvegin af, eru mjög djúpstæð og hefur valdið mér miklum sálrænum vanda. Til dæmis varðandi sjálfsmynd. þar sem ég upplifir þá sterka trú að ég hafi verið svikin og að ég hafi ekki fengið heiðarlegt og ástúðlegt uppeldi. Þetta hefur jafnframt haft áhrif á hvernig ég hef myndað sambönd í lífinu.
Í mörgum tilfellum, þegar börn verða fullorðin eftir að hafa verið undir áhrifum tálmunar, eiga þau erfitt með að endurbyggja samband við hitt foreldrið. Ég sé það nú þegar ég er orðin fullorðin að margt ef ekki allt af því sem mér var sagt um föður minn, var ekki rétt eða satt. Ég var í raun og veru heilaþvegin af móður minni sem kom hatri sínu á fyrrverandi maka inn í höfuðið á mér. Hún notaði mig eins og hvert annað vopn gegn föður mínum. Ég var bara saklaust barn sem var notað sem peð á ógeðslegan hátt af hálfu móður minnar.
Hvers vegna tálmar móðir umgengni við föður?
Mæður geta haft ólíkar ástæður fyrir því að hindra umgengni barns við föður. Í mörgum tilfellum getur það verið af því að móðir hafi upplifað sársauka eða óánægju í sambandi við föðurinn, sem getur síðan breyst í hatur eða reiði sem verður til þess að móðirin vill aðskilja barnið þeirra frá honum. Í öðrum tilfellum getur það verið af ótta við að tapa umsjón yfir barninu eða vegna persónulegra árekstra sem ekki hafa verið leystir milli foreldra. Þetta eru helstu ástæður fyrir því að mæður tálma réttmætan rétt barns til þess að umgangast og þekkja bæði foreldri og ég er eitt af þessum ólánsömu börnum.
Brögð sem mæður beita til að tálma umgengni
Mæður sem tálma umgengni nota ýmsar aðferðir til að halda barninu frá föður. Þessi brögð geta verið:
- Frásagnir sem eru bjagaðar eða óraunverulegar – Þær segja börnunum að faðirinn sé óáreiðanlegur eða hættulegur, jafnvel þegar það er ekki staðreynd og ósatt.
- Að draga úr eða stöðva umgengni – Þetta felur í sér að neita að senda barnið til föðurins eða draga úr því hvort sem er með því að breyta tímum eða staðsetningum.
- Að ná samþykki barns fyrir ákvarðanir – Móðirin kann að spyrja barnið hvernig það vilji haga sér, sem getur skapað óraunverulegar væntingar.
- Beiting hótana eða refsinga – Stundum eru börn beitt hótunum, að þeim verði refsað eða tekið frá þeim eitthvað sem þau halda að sé mikilvægt ef þau fara til föðurins.
Neikvæð áhrif tálmunar á börn
Tálmun hefur oft langvarandi neikvæð áhrif á börn. Börn sem verða fyrir áhrifum tálmunar upplifa oft mikið andlegt áfall eða sálræn vandamál, vegna þess að þau vilja ekki taka afstöðu í stríði milli foreldra. Þetta getur valdið varanlegum sálrænum vandamálum, svo sem áhyggjum, ótta við að verða yfirgefin eða lélegri sjálfsmynd. Í sumum tilfellum getur það einnig haft áhrif á getu barns til að byggja upp heilbrigð sambönd þegar það verður fullorðið. Þessi atriði eiga öll við í mínu tilfelli.
Hvernig yfirvöld á Íslandi hafa brugðist við tálmun
Yfirvöld á Íslandi hafa verið meðvituð um þessa þróun í seinni tíð. Þrátt fyrir það eru aðgerðir gegn tálmun enn að takast á við ákveðna hindranir, þar sem oft er ekki nægilega mikið hlustað á börn þegar kemur að upphafi ágreinings milli foreldra. Í sumum tilfellum hafa barnavernd og dómstólar ekki verið nægilega hraðvirk til að taka á málunum, áður en þau valda barninu alvarlegum sálrænum skaða. Oft á tíðum bregst barnavernd algerlega og ég veit dæmi um að barnavernd hundsar ábendingar um tálmun.
Úrbætur sem yfirvöld geta gert
Yfirvöld geta gripið til fleiri aðgerða til að draga úr áhrifum tálmunar. Það væri gagnlegt ef:
- Bætt væri við menntun og ráðgjöf fyrir foreldra um mikilvægi umgengni – Að auka meðvitund um áhrif skilnaðar og mikilvægi þess að börn fái sambærilega umgengni við báða foreldra.
- Aukið viðeigandi úrræði til að aðstoða börn sem verða fyrir tálmun – Þetta felur í sér frekari stuðning og sérfræðiaðstoð fyrir börn sem eru þjökuð á sálinni vegna ágreinings foreldra.
- Bætt ferli við réttarfarskerfið – Að tryggja að þessi mál verði afgreidd hraðar, með meiri varkárni við meðferð þeirra, og að hægt sé að átta sig á tálmun um leið og hennar verður vart. Ekki gera lítið úr ábendingum um tálmum eins og þekkt er hjá barnavernd á Íslandi.
Með þessum breytingum gæti samfélagið komið í veg fyrir það sem oft getur verið glæpsamleg hegðun foreldris og tryggt þannig heilsu og velferð barna sem verða fyrir slíku.
