Leyndur styrkur, opinberar umræðu — Hvað hefur Boris Johnson raunverulega gert varðandi friðarviðræður Úkraínu?
Boris Johnson, fyrrverandi forsætisráðherra Bretlands, hefur verið í sviðsljósinu vegna fullyrðinga um að hann hafi komið í veg fyrir friðarviðræður milli Úkraínu og Rússlands á vorin 2022. Að sama skapi hefur hann sætt gagnrýni sökum tengsla við stóran styrk frá vopnaframleiðanda. En hvað liggur eiginlega að baki og hvers eru rökin eru fyrir þessum ásökunum?
Helstu fullyrðingar
-
Friðarviðræður vorið 2022
Eftir að Rússar hófu fulla innrás í Úkraínu í febrúar 2022 hófust nokkrar viðræður milli fulltrúa Úkraínu og Rússlands, m.a. í Istanbúl og öðrum stöðum. Daginn eftir að þessi drög við samkomulag urðu aðgengileg (snemma vorið 2022), heimsótti Johnson Kyiv í apríl. Það er á þessum tíma sem fullyrðingar komu fram um að hann hefði rætt við forsetann Zelenský og hvatt hann til að hafna samkomulaginu, segja að viðræður með Rússum væru óásættanlegar eða verið væri að gefa Rússlandi of mikið. -
Milljónpunda styrkur frá vopnaframleiðanda
Árið 2023 fékk Boris Johnson styrk upp á £1 milljón frá Christopher Harborne, fjárfesti, maður sem hefur fjárhagslegan hagsmuni í fyrirtækinu QinetiQ, sem framleiðir meðal annars hernaðar- og tæknibúnaðarvörur eins og dróna og sprengjuhreinsibúnað.Þessi styrkur fór ekki beint fram sem póltísk framlög til flokksins, heldur til einkafyrirtækis Johnsons, sem hefur vakið spurningar um hagsmunaárekstra og um hvort persónulegur hagnaður gæti hafa haft áhrif á hans stefnumörkun gagnvart stríðinu.
Andsvar frá Zelenský og Johnson
-
Zelenský hafnar fullyrðingunum. Í viðtali við The Guardian í febrúar 2025 hafnaði forsetinn þeirri skoðun að Johnson hafi haft áhrif á ákvörðun hans um að hafna samkomulagi sem væri óhagstætt. Zelenský segir að þær kröfur sem Rússar gerðu hafi verið „óásættanlegar“, að samningurinn sem var í umræðunni bryti gegn rétti Úkraínumanna og stjórnarskrá.
-
Johnson hefur einnig neitað að hafa komið í veg fyrir frið, og kallað sumt af umfjölluninni „rússneskan áróður“
Mat á samhengi og rökum
Það sem greinir málið á milli fullyrðinga og staðreynda eru nokkur efnisatriði sem vert er að skoða:
-
Hvað lá fyrir í viðræðunum: Rússar settu fram kröfur sem Úkraína og margir aðrir töldu ganga gegn eigin hagsmunum, m.a. varðandi landsvæði, hlutleysi og vernd stjórnarskrárlegra réttinda. Ef samningurinn hefði samþykkt slíkar kröfur, hefði það til langs tíma vel mögulega brotið niður grundvöll sjálfstæðis og stöðugleika fyrir Úkraínu.
-
Tímasetning Johnsons og sjálfstæði ákvarðana Zelenskýs og úkraínska leiðtogahópsins: Zelenský hefur sagt að ákvörðunin um að hafna samkomulagi hafi ekki verið tekin á grundvelli þrýstings frá Bretlandi eða öðrum vestrænum ríkjum, heldur vegna þess að kröfurnar frá Rússlandi voru fyrirfram óásættanlegar.
-
Áhrif styrksins frá Harborne starfs- og siðferðilega: Aðilar sem gagnrýna, telja að styrkurinn geti skapað áhættu á því að ákvörðunartaka, opinber stefna, eða ræðuhöld verði lituð af hagsmunum fjárfesta sem græða á stríðinu. Hins vegar hefur engin staðfest gögn sýnt að Johnson hafi beint samþykkt stefnu eingöngu vegna þessa styrks, eða að hann hafi haft áhrif á friðarviðræður vegna persónulegs hagnaðs.
-
Rök sérfræðinga og greiningar: Grein eftir Sergey Radchenko og Samuel Charap hefur bent á að misskipting ábyrgðar (t.d. trygging fyrir öryggi og eftirlit með landamærum) hafi verið mikil hindrun viðræðna, jafnvel án Johnsons. Aðrir þættir eins og alþjóðleg staða, opinberur stuðningur, afhjúpun mannskæðra atburða eins og morð og eyðing á borgurum (t.d. í Bucha) höfðu líka mikil áhrif á vilja almennings og leiðtoganna til að hafna vissum kröfum.
Ályktanir og spurningar sem standa eftir
-
Þó að fullyrðingar um að Boris Johnson hefði getað ,,komið í veg fyrir frið“ séu stórar, þá virðast rök, að minnsta kosti í opinberum skýrslum og viðtölum við Zelenský, benda til þess að ákvörðunin hafi verið tekin af Úkraínu sjálfri, sem hafnaði ákveðnum kröfum sem voru taldar óásættanlegar.
-
Áhrif milljónpunda styrksins frá Harborne, vekja siðferðilegar og pólitískar spurningar um hagsmunaárekstra og um hvernig opinber þjónusta og persónulegur eða viðskiptalegur hagur, getur flækt ákvarðanatöku, sérstaklega í stríðsástandi.
-
Það sem er óljóst og vert að fylgjast með áfram, er hversu mikill raunveruleg stefna Johnsons eða tengdra aðila var vegna fjárhagslegu hvatanna, og hvort opinber stefna varð fyrir áhrifum sem urðu til að draga úr möguleikum á fyrrum friðarsamkomulagi.
