Verður Pútín dæmdur fyrir stríðsglæpi? Er hægt að henda Rússlandi úr öryggisráði Sameinuðu þjóðanna? Þetta eru tvær af þeim spurningum sem oftast hafa verið lagðar fyrir sérfræðinga NRK í vikunni.
Stríðið í Úkraínu hefur nú staðið yfir í rúmar þrjár vikur og eyðileggingin er mikil í nokkrum borgum landsins. NRK í Noregi og fjöldi sérfræðinga í ýmsum greinum hafa svarað um 1300 spurningum frá fólki um stríðið sem er í gangi í Úkraínu frá því það hófst.
Hér eru algengustu spurningar síðustu daga:
Verður Pútín dæmdur fyrir stríðsglæpi? Margir hafa spurt hvort enn sé unnið að því að fá Pútín og aðra í innsta hring hans sakfellda fyrir stríðsglæpi. Camilla Cooper, rannsakandi við norska varnarmálaháskólann, hefur svarað þeirri spurningu sem hér segir: ,,Alþjóðaglæpadómstóllinn vinnur enn að því að afla upplýsinga og rannsaka stríðsglæpi í Úkraínu. Auk þess hafa nokkur lönd, þar á meðal Noregur, hafið söfnun upplýsinga frá flóttafólkinu sem þangað kemur.
„Áherslan er á alla sem bera ábyrgð á stríðsglæpum og öðrum brotum á alþjóðalögum, ekki bara Pútín, heldur ber hann sérstaka ábyrgð þar sem hann leiðir rússnesku aðgerðirnar og er sá sem ákvað að það ætti að ráðast á Úkraínu,“ sagði Cooper.
Knut Einar Skodvin, prófessor við lagadeild Háskóla Noregs, svarar því til að auk þess að rannsaka og safna sönnunargögnum á vegum Alþjóðlega sakamáladómstólsins (ICC) sé meira gert: ,,Unnið er að því hvort stofna eigi sérstakan dómstól fyrir sjálfa innrásar ákvörðunina.“
Rússland er ekki aðili að ICC
Sigrid Redse Johansen dómsmálaráðherra segir að það geti gert það erfitt að fá þjóðhöfðingja framseldan frá landi sem er ekki meðlimur. Þjóðhöfðingjar njóta friðhelgi gegn saksókn í öðrum löndum.
Er hægt að henda Rússlandi úr öryggisráði Sameinuðu þjóðanna?
Rússland er eitt af fimm fastráðnum meðlimum öryggisráðsins og hefur neitunarvald. Margir hafa bent á að þetta þýði að SÞ geti ekki gert neitt til að stöðva stríðið. Hér er ein algengasta spurning vikunnar: Af hverju er Rússland ekki hent út af öryggisráði Sameinuðu þjóðanna?
Ýmsir hafa brugðist við því. Stutta svarið er að ekki er hægt að henda þeim út. Til þess að henda landi út úr SÞ eða öryggisráðinu þarf öryggisráðið að samþykkja það og þá munu Rússar fá tækifæri til að koma í veg fyrir ákvörðunina, þar sem þeir hafa neitunarvald. Það kann að virðast órökrétt, en það var forsenda þess að stórveldin samþykktu stofnun alþjóðlega lagalega bindandi stofnunar eins og SÞ.
Bætur til Úkraínu?
Margir hafa velt því fyrir sér hvort Rússar þurfi að borga fyrir það sem þeir hafa eyðilagt í stríðinu og hvort Vesturlönd geti notað refsiaðgerðirnar og fjármunina sem frystir eru til að þvinga Rússa til að greiða bætur?
Jørn Holm-Hansen, stjórnmálafræðingur og rannsóknarmaður við Oslo Háskóla svaraði: ,,Eftir því sem ég best fæ séð gæti eitthvað slíkt verið mögulegt. Rússar hafa fjárfest með miklum gjaldeyrisforða erlendis. Að vísu gætu 350 milljarðar af heildarvarasjóði (585 milljarða Bandaríkjadala), fræðilega verið viðfangsefni slíks kerfis eins og þú útlistar. Ályktun frá allsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna árið 2005 má leggja til grundvallar. Það gerir fórnarlömbum mannréttindabrota vegna vísvitandi skaðlegs verknaðar kleift að fá bætur,“ segir Holm-Hansen.
Camilla Cooper, dósent í rekstrarrétti við norska varnarmálaháskólann, bætir við: ,,Stríðsbætur eru eitthvað sem ríki er dæmt til að greiða, til dæmis af Alþjóðadómstólnum í Haag. Þegar slíkur dómur fellur verður spurningin hvernig eigi að endurheimta peningana. Venjulega mun ríkið geta valið hvaða fjármuni það notar en ef það neitar að borga gæti verið fróðlegt að skoða þá fjármuni sem hafa verið frystir með refsiaðgerðunum. Þá þarf að liggja fyrir lagalega bindandi ákvörðun um að hægt sé að nota fjármunina, til dæmis frá dómstólum,“ svarar Cooper.
Hvers vegna lokar NATO ekki lofthelginni yfir Úkraínu?
Ósk Úkraínumanna til NATO er að loka lofthelginni svo rússneskar flugvélar geti ekki gert árás. Margir hafa spurt hvað muni gerast ef NATO lokar lofthelginni?
Svör sérfræðinganna eru nokkuð svipuð og benda á að NATO verði þá aðili í stríðinu. ,,Komi til þess að NATO kynni flugbannssvæði munu Rússar líta á NATO sem virkan þátttakanda í stríðinu,“ svarar Tor Ivar Strømmen, herforingi við sjóherskólann í Noregi. ,,Það þýðir að herstöðvar NATO og herflugvélar verða bæði lögleg og nauðsynleg skotmörk að mati Rússa. Það eru skotmörk sem Rússar geta náð að skjóta á í gegnum langdrægar loftvarnir sem staðsettar eru í Rússlandi. Þetta gæti fljótt valdið því að NATO þyrfti að ráðast á skotmörk í Rússlandi. Í því tilviki förum við fljótt inn í ferli sem að stutt yrði í þriðju heimsstyrjöldina,“ segir Strømmen.
https://gamli.frettatiminn.is/20/03/2022/russneski-herinn-sprengdi-skola-i-mariupol-greinilega-merkt-born/
