Út er komin skýrsla á vegum Eurydice-samstarfsins um gæði leikskólastigsins í Evrópu (e. Key Data on Early Childhood Education and Care in Europe – 2025). Skýrslan var síðast gefin út árið 2019 og veitir samanburðarhæfar upplýsingar um stöðu og helstu einkenni leikskólastigsins í 37 evrópskum þátttökuríkjum.

Staða leikskólastigsins er metin út frá fimm kjarnaþáttum: Aðgengi að leikskólum, starfsfólk leikskóla, mat og eftirlit með leikskólastarfi, námskrá leikskóla, og stjórnun og fjármögnun leikskólastarfs. Eins er lagt mat á fjóra þverfaglega þætti: Barnamiðuð nálgun, kerfisbundið samræmi, samstarf við foreldra og nálgun gagnvart fjölbreytileika. Skýrslan veitir heildstæða mynd af stöðu leikskólamála í Evrópu en er ekki ætluð sem úttekt á starfsemi leikskóla í einstaka þátttökuríkjum. Ísland tekur þátt í skýrslunni á vettvangi Eurydice, samstarfi Evrópuþjóða á sviði menntamála.

Rannsókn á leikskólastiginu út frá fimm kjarnaþáttum og fjórum þverfaglegum matsþáttum

Samkvæmt greiningu skýrslunnar stendur íslenska leikskólakerfið styrkum fótum í evrópskum samanburði. Þar ber hæst að Ísland er með heildstæða námskrá fyrir leikskólastigið, góða lagalega- og stjórnsýslulega umgjörð sem meðal annars kveður á um háskólamenntun leikskólakennara. Að auki er þátttökuhlutfall barna hér á landi hátt í evrópskum samanburði, sérstaklega í eldri aldurshópum, og aðgengi barna í viðkvæmri stöðu að leikskóla er tryggt.

Evrópusambandslönd hafa sett sér markmið um að tryggja þátttöku að minnsta kosti 45 prósent barna yngri en þriggja ára og 96 prósent barna eldri en þriggja ára í leikskóla eða dagvistun. Þátttaka á Íslandi er yfir þessum viðmiðum í báðum aldurshópum. Heilt yfir sækir rúmur þriðjungur barna undir þriggja ára aldri í Evrópulöndum leikskóla eða aðra dagvistun og yfir 90 prósent barna þriggja ára eða eldri.

Núverandi staða og sett markmið í Evrópu um þátttökuhlutfall barna í leikskólum yngri og eldri en þriggja; 45% og 96% – Ísland nær þegar báðum þessum markmiðum

Aðeins sjö Evrópulönd tryggja með formlegum hætti aðgengi barna að leikskóla eða dagvistun strax að loknu fæðingarorlofi – þar á meðal öll Norðurlöndin að Íslandi undanskildu – en víða annars staðar í Evrópu er bil á milli orlofs og dagvistunar, eins og hér á landi. Mörg lönd skuldbinda sig til að tryggja aðgengi barna að leikskólum eða dagvistun frá þriggja ára aldri en önnur eru ekki með nein slík ákvæði. Á Íslandi er ekkert slíkt ákvæði í lögum en langflest börn hafa aðgang að leikskóla frá tveggja ára aldri eða fyrr.

Börnum í Evrópu fækkar og er fækkunin hlutfallslega enn meiri miðað við fólksfjölda – þetta gildir einnig um Ísland

Ísland og Svíþjóð verja hæsta hlutfalli vergrar landsframleiðslu til leikskólastigsins meðal Evrópuþjóða, eða 1,8 og 1,6 prósent. Almennt jókst fjárfesting í leikskólastiginu í Evrópu á milli 2014 og 2021 en aukningin var mest á Íslandi, Þýskalandi, Sviss og í Eystrasaltslöndum (0,2 prósentustig eða meira). Mikill munur er á útgjöldum milli þátttökuþjóða en lægst er hlutfallið 0,3 af vergri landsframleiðslu og hæst 1,8 prósent hér á landi.

Flest Evrópuríki glíma við erfiðleika við að manna leikskólastigið með hæfu starfsfólki, þar á meðal Ísland. Undirmönnun leikskólastigsins leiðir víða til áskorana er snerta gæði leikskólastarfs og skertrar þjónustu við börn.

Fjórðungur Evrópulanda hefur ekki útbúið námskrá eða gæðaviðmið fyrir leikskólanám barna yngri en þriggja ára, einungis nám eldri barna. Þá er ábyrgð á leikskólastiginu víða dreift á milli mismunandi ráðuneyta. Á Íslandi er hins vegar mikil samfella í umgjörð leikskólastigsins, bæði er kemur að stjórnarfari og námskrá. Slík samfella ýtir undir gæði í leikskólastarfi.

• Skýrsla Eurydice-samstarfsins um gæði leikskólastigsins í Evrópu
  (e. Key Data on Early Childhood Education and Care in Europe – 2025)