Í blaði Stundarinnar (September 2022) var fjallað um áhrif vaxtahækkana á lántakendur og viðhorf þeirra og sérfræðinga til stöðunnar á húsnæðismarkaði. Í umfjöllun Stundarinnar koma fram sjónarmið sem að jafnaði eru ekki ofarlega í umræðu um húsnæðismál eða verðtryggð lán. Úttekt Stundarinnar gefur innsýn í fjárhagslegt og félagslegt misrétti sem lítið sem ekkert hefur verið fjallað um hingað til, en Hagsmunasamtök heimilanna þekkja mætavel og fjölluðu um fréttina á vef sínum og höfðu eftirfarandi um hana að segja :
Aldrei aftur verðtryggt lán
Það kemur þeim hagfræðingum sem Stundin ræddi við ekki á óvart að lántakendur haldi tryggð við óverðtryggð lán þrátt fyrir miklar hækkanir vaxta. Heilt yfir er það mat sérfræðinganna sem Stundin ráðfærir sig við að fólk sé að halda í óverðtryggð lán í lengstu lög og því hafi færri fært sig yfir í verðtryggð lán en kannski mátti búast við. Staðan gæti þó breyst og lántakendur gætu í auknum mæli þurft að færa sig yfir í verðtryggð lán, til að létta greiðslubyrðina (tímabundið).
Skýr samhljómur virtist vera meðal viðmælenda, bæði sérfræðinga og leikmanna um að verðtryggð lán séu lakasti kosturinn í íbúðarkaupum
Lántakendur liggja ekki á sinni skoðun. Einn viðmælenda Stundarinnar er starfsmaður Hagsmunasamtaka heimilanna og ráðgjafi hjá samtökunum í réttindagæslu lántakenda. Hún segist aldrei ætla að taka verðtryggt lán aftur, þrátt fyrir að hækkanir á óverðtryggðum vöxtum séu nú íþyngjandi. Reynslan af verðtryggðum skuldbindingum var slæm. Annar viðmælandi segist fastur í verðtryggðum lánum og ekki sáttur við sína stöðu en hafi ekki annan valkost. Fleiri viðmælendur lýsa sambærilegri afstöðu til verðtryggðra lána og það ætti ekki að koma á óvart að fólk er meðvitað um ókosti verðtryggingar í húsnæðiskaupum. Fjölmargir hafa þó einfaldlega ekki val. Ofan á miklar hækkanir vaxta er hátt húsnæðisverð mörgum fjötur um fót og fólk kemst einfaldlega ekki inn á húsnæðismarkað, þrátt fyrir að vera útivinnandi.
Góður kostur fyrir tekjulága
Þó að gagnrýninn samhljómur sé meðal viðmælenda Stundarinnar í garð verðtryggðra lána, kemur sjónarmið við sögu í greininni sem lengi hefur ríkt í garð verðtryggingar á fasteignalánum, hjá einum viðmælenda. Það er sú afstaða að verðtryggð lán séu lausn eða jafnvel góður kostur fyrir tekjulága. Það er að segja að verstu lánskjörin í íbúðarkaupum séu ásættanleg fyrir þá einstaklinga sem minnst fjárráð hafa eða standa einir að rekstri heimilis.
Þessi réttlæting hlýtur að vekja upp spurningar. Því eignarrétturinn er einfaldlega bundinn í stjórnarskrá og sá réttur er allra, ekki eingöngu þeirra sem fjársterkari eru. Jöfn staða og jöfn tækifæri fólks er grundvallaratriði í hugsjóninni um mannréttindi og gildir einnig um réttinn til eigna, en misrétti er samt víða að finna á húsnæðismarkaði.
Þessi réttlæting á mismunun í lánskjörum hlýtur líka að vekja upp spurningar með tilliti til mikils hagnaðar bankanna. Í hárri verðbólgu hækka þeir allir sem einn skilyrðislaust vexti, í kjölfar stýrivaxtahækkana og raka inn gríðarlegum hagnaði. Það þarf ekki að minna á að verðbætur af verðtryggðum lánum streyma inn í kistur þeirra, þegar verðbólgustig er hátt.
Samtímis veikist fjárhagsstaða fjölmargra á húsnæðismarkaði, sem neyðast til að sætta sig við skilmála fasteignalána sem eru víða bannaðir í lánum til neytenda (venjulegs fólks).
Misskipting auðs og verðbólgan
Þeir ríku hafa orðið ríkari í heimsfaraldri og nú enn frekar í hárri verðbólgu. Auðsöfnun fjármálakerfisins er opinberuð með stórkostlegum hagnaði og umfangsmikilli tilfærslu á fjármunum, frá heimilum til bankanna. Það er því ekki furða að formenn VR og Hagsmunasamtaka heimilanna hafa kallað bankana blóðsugur á samfélagið. Það er ekki langt síðan viðhorf formannanna var frétt á forsíðu Stundarinnar.
Ragnar Þór Ingólfsson og Ásthildur Lóa Þórsdóttir segja gríðarlegan hagnað bankanna tekinn úr vasa almennings og íslenskt fjármálakerfi sé risastór baggi á samfélaginu. Skrúfa þurfi fyrir sjálftöku bankanna úr vösum landsmanna (Stundin 6. ágúst 2022). Hagsmunasamtök heimilanna
