Í apríl 2022 upplýsti Landhelgisgæslan dómsmálaráðuneytið um að forsendur fyrir rekstraráætlun ársins væru brostnar. Ástæðurnar sem voru tilgreindar voru ma. hækkun olíuverðs og dýrari rekstur á varðskipinu Freyju. Síðan þá hefur dómsmálaráðuneytið unnið markvisst með LHG til að mæta þessari stöðu.
Á haustmánuðum fór dómsmálaráðherra fram á 517 m.kr. aukalega í fjáraukalögum til að rétta af rekstrarhalla Landhelgisgæslunnar. Alþingi samþykkti rúmlega 214 m.kr. Sömuleiðis reyndi ráðherra að fá 1.082 milljónir á fjárlögum til að mæta hallanum fyrir árið 2023 en Alþingi samþykkti 600 m.kr.
Rekstrarstaðan fyrir þetta ár var því enn slæm og ekki hægt að ganga frá henni án sérstakrar aðgerða. Eftir ítarlegt samráð í desember skilaði LHG ítarlegu minnisblaði um það sem þegar hafði verið gert til að mæta stöðunni og til hvaða annarra bragða mætti taka. Sameiginleg niðurstaða LHG og ráðuneytisins var sú að skásti kosturinn væri að selja TF-SIF og segja upp starfsliði sem tengdist rekstri hennar. Ástæður voru þessar helstar:
- Rekstur vélarinnar er verulega óhagkvæmur
- Flugvélin nýtist lítið innanlands – flugtími á Íslandi árið 2022 voru 98 klst.
- Vélin er mest megnis nýtt í landamæraeftirlit við Miðjarðarhafið,
- Fyrirsjáanlegt er mikið og fjárfrekt viðhald og endurbætur á tækjakosti og vélinni
- Hentugt er á þessum tímapunkti að skipta henni út fyrir hagkvæmari valkost sem getur náð settum viðmiðum í viðbragðs- og björgunargetu.
Vinna er hafin við að leita hagkvæmari leiða til þess að sinna fullnægjandi eftirliti og björgunaraðgerðum, t.d. með notkun á nýrri og hagkvæmari sérútbúinni vél sem hægt verði að samnýta með ISAVIA. Einnig er að störfum starfshópur skipaður utanaðkomandi sérfræðingum til að gera úttekt á rekstri Landhelgisgæslunnar og fjármálum hennar.
Ljóst er að fjármunum hins opinbera er ekki hægt að ráðstafa nema fyrir liggi skýr fjárheimild frá Alþingi. Skorti fjármuni til rekstrar er það á ábyrgð stofnunar og ráðuneytis að láta enda ná saman.
Í skýrslu Ríkisendurskoðunar um Landhelgisgæsluna árið 2022 kom fram sú skýra ábending að dómsmálaráðuneyti og Landhelgisgæsla Íslands yrðu að taka stefnumótun, markmiðasetningu og árangursmat á starfsemi stofnunarinnar fastari tökum innan þess ramma sem lög um opinber fjármál settu og að sett markmið og viðmið um viðbragðsgetu LHG yrðu að vera raunsæ „miðað við þann fjárhagsramma sem stofnuninni er búinn með ákvörðunum fjárstjórnarvaldsins“. (Skýrsla Ríkisendurskoðunar, bls 7. https://www.rikisend.is/reskjol/files/Skyrslur/2022_landhelgisgaesla_islands.pdf)
Þegar kemur að öryggisstarfsemi á borð við starf Landhelgigæslunnar verður þó ávallt forgangsraðað í þágu öryggis og enginn afsláttur gefinn af kröfum í þeim efnum.
Með þessari greinargerð fylgja minnisblöð og bréf sem farið hafa á milli Landhelgisgæslunnar og dómsmálaráðuneytisins varðandi þetta mál