Í umræðu um sjávarútveginn á Íslandi hefur oft verið haldið fram af Samtökum fyrirtækja í sjávarútvegi (SFS) að strandveiðar, sem heyra undir félagslega hlutann í kvótakerfinu (5,3%), séu skerðing á þeim sem hafa keypt veiðiheimildir á markaði. Þessi málflutningur stenst hins vegar ekki skoðun og er byggður á villandi forsendum sem henta einungis þeim sem vilja viðhalda fákeppni í sjávarútvegi.
Hvað eru strandveiðar og hvernig virkar félagslegi hlutinn?
Strandveiðar eru skipulagðar þannig að þær veiðar sem þar fara fram eru utan hins hefðbundna kvótakerfis, en heyra undir félagslega hlutann, sem er 5,3% af heildarveiðiheimildum. Markmið strandveiða er að tryggja fjölbreytileika í sjávarútvegi, auka byggðafestu og veita einstaklingum og smábátasjómönnum tækifæri til að stunda veiðar án þess að þurfa að kaupa kvóta á markaði.
Skerðir strandveiðikerfið þá sem hafa keypt kvóta?
Nei, það gerir það ekki. Félagslegi hlutinn er ekki tekinn frá þeim sem hafa keypt kvóta, heldur er hann ákveðinn hluti sem stjórnvöld hafa úthlutað beint í samfélagslega þágu. Kvótakerfið er byggt á því að ríkið úthlutar veiðiheimildum og hefur fulla stjórn á því hvernig þessum heimildum er skipt.
Að halda því fram að strandveiðar séu skerðing á þeim sem hafa keypt kvóta er því villandi, því þessi hluti kvótans hefur aldrei verið í höndum þeirra.
Hagsmunir SFS – Að verja einokunarkerfið
Málflutningur SFS byggir á því að skapa þá ímynd að þeir sem hafa keypt kvóta séu fyrir barðinu á ranglátu kerfi sem taki frá þeim aflaheimildir. Þetta er rangt, því strandveiðarnar taka engar heimildir af þeim sem hafa keypt kvóta heldur starfa þær innan ramma félagslega kerfisins sem stjórnvöld hafa sett. Það er því ljóst að SFS er einungis að verja eigin hagsmuni stórútgerðarinnar, sem vill koma í veg fyrir að til staðar sé valkostur við kvótakaupin þeirra.
Fjölbreytileiki í sjávarútvegi skiptir máli
Strandveiðar stuðla að dreifðara eignarhaldi á auðlindinni og tryggja að smábátasjómenn hafi tækifæri til að stunda veiðar án þess að vera háðir stórútgerðinni. Ef vilji er fyrir því að tryggja að sjávarútvegurinn nýtist almenningi í stað fárra stórfyrirtækja, þá er mikilvægt að verja strandveiðikerfið og hafna þeim röngum rökum sem SFS setur fram.
Niðurstaða – Villandi málflutningur verður að stöðva
Það er brýnt að uppræta rangfærslur um að strandveiðar skerði þá sem hafa keypt kvóta. Félagslegi hlutinn hefur aldrei verið í eigu þeirra sem kaupa kvóta og því er engin skerðing á þeirra réttindum. Málflutningur SFS er einungis til þess fallinn að verja hagsmuni stórútgerðarinnar og draga úr fjölbreytni í sjávarútvegi. Almenningur á ekki að láta blekkjast – strandveiðar eru nauðsynlegur hluti af sanngjarnari nýtingu auðlinda okkar.
