Hvers vegna voru strandveiðar settar á?

Kvótakerfið náði samt ekki að byggja upp fiskistofna okkar að nýju, en samt náði það meginmarkmiðum sínum að mestu sem hagstjónartæki. Fiskistofnar voru verndaðir og hagkvæmni jókst. Samhliða því varð þó samþjöppun á aflaheimildum, þar sem kvóti safnaðist á færri hendur. Fjármagn jókst hjá útgerðum með verðmætasköpun í aflaheimildum þjóðarinnar. Sem bundnar voru við hvern bát sem fékk úthlutun. Framsal var heimilað og byggðarlögin mistu kjölfestu þegar fjármagnseigendur komu og keyptu burtu allar heimildir frá byggðunum. Smábátar hurfu, nýliðun varð erfið og margir misstu raunverulegan aðgang að sameiginlegri auðlind þjóðarinnar nema með dýrri kvótaleigu. Fyrir margar sjávarbyggðir þýddi þetta tap á atvinnu, sjálfstæði og framtíðartækifærum.

Strandveiðar voru settar á til að bregðast við þessu. Þær opnuðu einfaldan aðgang fyrir einstaklinga með smábáta og takmarkað fjármagn og endurheimtu að hluta tengsl almennings við fiskveiðar. Hugmyndin var skýr: fiskurinn er sameign þjóðarinnar og almenningur á að hafa raunhæfan möguleika á að nýta hana, ekki aðeins þeir sem ráða yfir miklu fjármagni.

Byggðasjónarmið vógu einnig þungt. Strandveiðar styðja við smáar hafnir, skapa sumarvinnu og halda uppi starfsemi þar sem aðrar atvinnuleiðir eru fáar. Þó ferðaþjónustu hafi notið við síðustu árin er ekki hægt að treysta á þá atvinnugrein eins og er að koma i ljós í dag þar sem verulegum samdrætti er spáð og eins líklegt að Ísland sé að detta úr tísku þar sem allt verðlag er komið upp í rjáfur, Þótt umfang smábáta veiðanna sé takmarkað, geta áhrifin á lífskraft lítilla samfélaga verið veruleg. Markmiðið var ekki hámarksarðsemi á hvert kíló, heldur dreifð verðmætasköpun og samfélagsleg virkni.

Strandveiðar voru jafnframt pólitísk málamiðlun. Á þeim tíma voru uppi kröfur um róttækar breytingar á kvótakerfinu. Með strandveiðum var búinn til öryggisloki sem dró úr spennu og óánægju án þess að kollvarpa kerfinu í heild. Þær voru frá upphafi hugsaðar sem viðbót, ekki sem grundvöllur fiskveiðanna.

Gagnrýni á strandveiðar frá hagfræðilegu sjónarhorni er að hluta réttmæt þær eru ekki hagkvæmasta leiðin til verðmætasköpunar. Sé litið til árs hráefnis sköpunar. En fiskveiðistjórnun snýst ekki eingöngu um tölur, heldur einnig um réttlæti, samfélagslega sátt og byggðastöðugleika. Kerfi sem skilar arði en tapar samfélagslegu umboði stendur á veikum grunni. Að ná sátt um auðlindirnar er að tryggja þjóðinni ásættanlega niðurstöðu og sanngirni og auðvitað þarf núverandi ríkisstjórn að standa við gefin loforð um 48 daga og 774 kg sem þau settu í stjórnarsáttmála.

Því er það samfélagsleg skylda stjórnvalda að fylgja vilja fólksins í landinu sem svaraði könnun með 73 % fyljandi meiri strandveiðum. Trúlega má reikna með að sitjandi flokkar hafi haft fylgi sitt frá þessum hóp fólks sem svaraði þessari könnun og eflaust á þessi sami hópur eftir að lýta á svikin loforð við Strandveiðar sem sviknum og ókláruðum kosningaloforðum viðkomandi flokka. Sem hefði verið hægt að uppfylla með einföldri lagabreytingu.

En sennilega var aldrei ætlunin að standa við eitt né neitt. Og sennilega var tilgangur að hafa með þessháttar aðferðum af flokkum Viðreisn og Samfylkingu fullt óskorað vald yfir öllu því sem þær vildu ná í gegn. Enda eftir að Flokkur fólksins sem fær allt annað sem hann óskar eftir verður hann að fórna því eina sem sett var i stjórnarsáttmála sem var að vísu kosningabaráttu mál hanns. Sem nótabene 73% þjóðarinnar styðja. Og þá má lýta svo á að flokkurinn verði ótrúverðugur og ónýtur eftir þeirra samstarf ef þeirra mál í stjórnarsáttmála verður kastað út af borðinu einu sinni enn. Einfalt í framkvæmd og svo ótrúlega vittlaust að klára ekki að uppfylla stjórnarsáttmála núverandi ríkisstjórnar með einfaldri lagabreytingu. Hver stígur ekki í vitið að sjá ekki að svona einföld aðgerð skili sér ekki til flokkanna þegar 73% fólks styðja slika aðgerð.

Þar sem vist er að strandveiðar koma sifelt með betra hráefni enn vonir stóðu til, og í dag er hráefni á heimsvísu. Vissulega þurfa stjórnvöld að horfa til þess að félagslegt kerfi er í raun hráefni á heimsvísu.

Strandveiðar eru því ekki tæknileg lausn, heldur samfélagsleg yfirlýsing um að fiskurinn sé ekki aðeins hrávara, heldur hluti af gjaldeyrisöflun þjóðarinnar. Sem sækir stöðugt á og er í dag ein eftirsóknarverðasta vara erlendis

• Við erum ekki að óska þess að skerða aðra
• Við erum að fara fram á að ríkisstjórn Íslands rýmki % sem viðbót eða frávik til Strandveiða með einfaldri nálgun í lagabreytingu.
• Til þess að sætta þjóðina eða í það minsta 73% af henni
• Til þess að gefa komandi kynslóðum val um atvinnufrelsi.
• Til þess að geta boðið uppá 48 daga 774 kg
• Til þess að tryggja öryggi sjómanna með leyfilegum 6 mánuðum
• 1 mars út september enginn svæðaskipting
• Einföldun á flækjustig sem er óþarft

Getum við einu sinni staðið saman og reynt að gera hlutina í Alþingi af verðleikum sanngirni og stuðlað að sátt með sjávarútveg?

Strandveiðar eru ekki frávik í kerfinu heldur prófsteinn á trúverðugleika stjórnvalda. Þegar 73% þjóðarinnar styðja auknar strandveiðar, þegar loforð um 48 daga og 774 kíló eru skráð svart á hvítu í stjórnarsáttmála og þegar lausnin er einföld lagabreyting, þá snýst málið ekki lengur um flækjustig eða faglegar forsendur. Þá snýst það um pólitískan vilja.

Ef stjórnvöld kjósa að standa ekki við þetta loforð er verið að senda skýr skilaboð að samfélagsleg sátt, byggðir landsins og aðgangur almennings að sameiginlegri auðlind vegi minna en þægindi fárra. Slík skilaboð grafa undan trausti, veikja lýðræðið og festa enn frekar í sessi þá tilfinningu að kerfið þjóni ekki fólkinu heldur sjálfu sér.

Strandveiðar eru ekki barátta um kíló og daga. Þær eru barátta um réttlæti, trúverðugleika og framtíð. Nú er komið að Alþingi að sýna hvort orð í stjórnarsáttmála séu loforð eða aðeins pappír.

Þetta er mín nálgun á verkefninu og mín nýárs ósk ásamt því að biðja fyrir frið og kærleika um heim allan.

Læt þetta vera síðustu grein ársins.

Gleðilega hátíð.